فرار مالیاتی: مجازات، راه های جلوگیری و اعتراض

در اینجا علاوه بر بررسی انواع روش های فرار مالیاتی، مجازات و جریمه های آن، به تشریح راه های اعتراض به جریمه فرار مالیاتی نیز پرداخته ایم. همچنین روش های کاهش مالیات و اجتناب مالیاتی بدون ارتکاب جرم مالیاتی نیز تشریح شده اند.

فرار مالیاتی به‌ عنوان یکی از تخلفات مالیاتی محسوب می‌شود. فرار مالیاتی به معنی آن است که فرد تمام یا بخشی از درآمد خود را پنهان می‌کند تا مالیات کمتری بپردازد. برخی افراد یا شرکت‌ها به‌طور عمدی با گزارش نکردن درآمدها، کاهش غیرقانونی هزینه‌ها یا ارائه اطلاعات غلط به سازمان‌ امور مالیاتی مرتکب جرم فرار مالیاتی می شوند. این اقدام برخلاف قانون است و در صورت شناسایی علاوه بر وصول اصل مالیات پرداخت نشده و جریمه های مربوطه، مشمول مجازات جرم فرار مالیاتی نیز می گردد.

با توجه به مواردی که در سامانه گزارش فرار مالیاتی به عنوان مصادیق فرار مالیاتی عنوان شده است، روش های رایج فرار مالیاتی به این صورت لیست شده است:

• عدم استفاده از دستگاه کارتخوان
• استفاده از دستگاه کارتخوان دیگران
• استفاده از حساب اجاره ای
• فروش فاکتور یا صدور صورتحساب غیر واقعی یا صوری
• نداشتن پرونده مالیاتی
• استفاده از چندین نرم افزار حسابداری یا دفاتر قانونی و واقعی حسابداری
• دریافت مالیات ارزش افزوده از کالا یا خدمات معاف
• استفاده از واحد مسکونی به عنوان واحد تجاری
• استفاده از کارت بازرگانی دیگران

عدم استفاده از دستگاه کارتخوان یا استفاده از حساب بانکی دیگران، برای پنهان کردن درآمدها از سازمان امور مالیاتی می باشد. معمولا هدف از استفاده از کارتخوان دیگران، این است که مالیات کمتری پرداخت شود. به عنوان مثال ممکن است مکانیکی با یک کارتخوان که مربوط به پرونده مالیاتی فروش لوازم یدکی است، فعالیت کند. از آنجایی که اینتاکد فروش لوازم یدکی از اینتاکد مکانیکی کمتر است، مالیات با ضریب کمتری محاسبه خواهد شد. همچنین گاهی کسب و کارها برای نپرداختن مالیات ارزش افزوده با کارتخوان دیگر مشاغل که از ارزش افزوده معاف هستند فعالیت می کنند. به عنوان مثال ممکن است رستورانی برای فرار مالیات ارزش افزوده، از کارتخوان قصابی استفاده کند. در این صورت چون عرضه گوشت و فرآورده های دامی معاف از مالیات ارزش افزوده می باشد، اما خدمات رستوران مشمول ارزش افزوده است، فرار مالیاتی اتفاق می افتد. زیرا صاحب رستوران مالیات ارزش افزوده را از مشتری اخذ می کند اما به سازمان امور مالیاتی پرداخت نمی کند.

استفاده از نرم افزار حسابداری و دفاتر قانونی مختلف یا به اصطلاح دو دفتره بودن، از رایج ترین راه های فرار مالیاتی شرکت ها می باشد. شرکت ها با این کار بخشی از درآمد های خود را از اداره مالیات پنهان می کنند تا مالیات کمتری بپردازند. روش های دیگری که اشخاص برای دور زدن مالیات استفاده می کنند عبارتند از:

• عدم اظهار درآمدها: پنهان کردن بخشی از درآمدها برای پرداخت مالیات کمتر
• ثبت هزینه‌های غیرواقعی: گزارش هزینه‌های غیر واقعی یا غیر مرتبط به فعالیت تجاری
• ایجاد فاکتورهای جعلی: صدور یا دریافت فاکتورهای غیرواقعی برای شناسایی هزینه بیشتر و کاهش درآمد مشمول مالیات
• استفاده از شرکت‌های صوری: ایجاد شرکت‌های صوری برای پوشاندن فعالیت‌های واقعی یا کاهش مالیات

فرار مالیات ارزش افزوده در این حالت ها اتفاق می افتد:

1. استفاده از دستگاه کارتخوان سایر فعالان اقتصادی که فعالیت آن‌ها مشمول قانون مالیات بر ارزش افزوده نیست.
2. دریافت مالیات ارزش افزوده از کالا یا خدمات معاف
3. دریافت مالیات ارزش افزوده توسط اشخاص غیر مجاز برای دریافت مالیات ارزش افزوده

در ماده ۲۷۴ قانون ماليات‌های مستقيم، هفت مصداق برای جرم مالیاتی در نظر گرفته شده است، که بر اساس آن هر فردی اين هفت کار را انجام دهد، مجرم مالیاتی محسوب و طبق قانون مجازات می‌شود:

1. تنظيم دفاتر، اسناد و مدارک خلاف واقع و استناد به آن،
2. اختفای فعالیت اقتصادی و کتمان درآمد حاصل از آن،
3. ممانعت از دسترسی ماموران مالیاتی به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی خود يا اشخاص ثالث در اجرای ماده 181 قانون ماليات‌های مستقيم و امتناع از انجام تکالیف قانونی مبنی بر ارسال اطلاعات مالی، موضوع مواد 169 و 169 مکرر قانون مالیات های مستقیم به سازمان امور مالیاتی
4. عدم انجام تکالیف قانونی مربوط به ماليات‌های مستقيم و ماليات بر ارزش افزوده در رابطه با وصول يا کسر ماليات مؤديان ديگر و ايصال آن به سازمان امور مالیاتی
5. تنظيم معاملات و قراردادهای خود به نام ديگران يا معاملات و قراردادهای مؤديان ديگر به نام خود بر خلاف واقع،
6. خودداری از انجام تکالیف قانونی در خصوص تنظيم و تسليم اظهارنامه مالیاتی حاوی اطلاعات درآمدی و هزينه‌ای در سه سال متوالی،
7. استفاده از کارت بازرگانی اشخاص ديگر، به منظور فرار مالیاتی

همچنین بر اساس ماده ۲۷۷ قانون مالیات های مستقیم مرتکب یا مرتکبان جرائم مالیاتی ملزم به پرداخت اصل مالیات پرداخت نشده و جریمه‌های متعلق قانونی و همچنین ضرر و زیان وارده به دولت با حکم مراجع صالح قضایی می‌باشند. همانطور که در متن ماده ۲۶۴ قانون مالیات های مستقیم آمده است یکی از وظایف دادستانی انتظامی مالیاتی اقامه دعوی علیه مودیان مالیاتی می باشد که مرتکب جرایم مالیاتی شده اند. در واقع فرار مالیاتی به دادستانی انتظامی‌ مالیاتی ارجاع می شود و دادستان حسب مورد در دادگاه‌های حقوقی دادگستری، به عنوان دعوای جبران ضرر و زیان اقامه دعوا می کند.

علاوه بر جرایم و مجازات های مطرح شده، یکی دیگر از عواقب فرار مالیاتی، محرومیت از معافیت ها و بخشودگی های مالیاتی می باشد. بر اساس ماده ۲۰۱ قانون مالیات های مستقیم هرگاه مودی به قصد فرار از مالیات از روی علم و عمد، به ترازنامه و حساب سود و زیان یا به دفاتر و اسناد و مدارکی که برای تشخیص ‌مالیات ملاک عمل می‌باشد و برخلاف حقیقت تهیه و تنظیم شده است استناد نماید، یا برای سه سال متوالی از تسلیم اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و‌حساب سود و زیان خودداری کند، از کلیه معافیت‌ها و بخشودگی‌های قانونی در مدت مذکور محروم خواهد شد. به عنوان مثال، در صورتی که شخصی که فرار مالیاتی انجام داده است و جرم مالیاتی محرز شود، واحد شغلی امکان استفاده از مزیت تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات های مستقیم را ندارد و می بایست نسبت به ارسال اظهارنامه مالیاتی به جای تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات های مستقیم اقدام کند.

بر اساس ماده ۲۷۶ قانون مالیات های مستقیم چنانچه هر یک از حسابداران، حسابرسان و همچنین موسسات حسابرسی، ماموران مالیاتی و کارکنان بانکها و موسسات مالی و اعتباری در ارتکاب جرم مالیاتی معاونت نمایند، و یا تخلفات صورت گرفته را گزارش نکنند، به حداقل مجازات مباشر جرم محکوم می‌شوند. مجازات معاونت سایر اشخاص طبق قانون مجازات اسلامی تعیین می‌شود.

وقتی صحبت از کاهش مالیات پیش می آید، برخی به دنبال راه های کتمان درآمد به منظور دور زدن مالیات می باشند. همانطور که مطرح شد این کار علاوه بر اینکه جرم می باشد، جرایم و محرومیت هایی را نیز به دنبال دارد. برای جلوگیری از فرار مالیاتی و در عین حال کاهش مالیات می توان از ترفند های قانونی استفاده کرد. برخی از مهمترین ترفند های مالیاتی برای کاهش مالیات عبارتند از:

• استفاده از تخفیف و بخشودگی مالیاتی با پرداخت به موقع
• استفاده از معافیت‌های مالیاتی
• تنظیم صحیح اسناد مالی و حسابداری و اظهارنامه های مالیاتی
• نگهداری فاکتورهای هزینه و قراردادها
• استفاده از مجوزهای دارای معافیت مالیاتی
• اجتناب مالیاتی

استفاده از راه‌های مختلف قانونی به منظور کاهش مالیات را اجتناب از مالیات می‌گویند. تفاوت اساسی اجتناب مالیاتی و فرار مالیاتی در این است که اجتناب مالیاتی رفتاری قانونی است، درحالی‌که فرار مالیاتی رفتاری غیرقانونی است. افراد با استفاده از روش های قانونی و بازبینی در فرآیندهای مالی خود تلاش می‌کند تا هزینه های مالیاتی خود را کاهش دهند.

فرار مالیاتی، یک نوع تخلف از قانون است. وقتی که یک مؤدی مالیاتی از ارائه گزارش درست در مورد درآمدهای حاصل از کار یا سرمایه خود که مشمول پرداخت مالیات می شود، امتناع می کند، یک نوع عمل غیر رسمی انجام می دهد که او را از چشم مقامات دولتی و مالیاتی کشور دور نگه می دارد. اما در اجتناب از مالیات، فرد نگران نیست که عمل او افشا شود. اجتناب از مالیات، از خلأهای قانونی در قوانین مالیاتی نشات می گیرد. در اینجا فرد به منظور کاهش پرداخت مالیات، دنبال راه های گریز می گردد. به عنوان مثال: دارایی که مشمول استهلاک نیست را به جای ثبت سند در حساب دارایی ها، به عنوان هزینه در سال جاری در دفاتر ثبت می کند.

برای کاهش مالیات کارتخوان بهترین روش این است که واریزهای شخصی (غیر مرتبط با فعالیت تجاری)، به حساب بانکی متصل به کارتخوان انجام نشود. واریزی به حساب های بانکی متصل به کارتخوان به دو صورت انجام می گیرد:

1. مستقیما از طریق کارتخوان به حساب بانکی متصل واریز می‌شود
2. واریزی های غیر مستقیم به حسابی که کارتخوان به آن متصل می باشد

از نظر سازمان امور مالیاتی، هر نوع واریزی به حساب متصل به کارتخوان مربوط به فعالیت تجاری است، و مشمول مالیات می شود. بنابراین لازم است تا حد امکان واریزی های شخصی و غیر تجاری به حساب متصل به کارت خوان انجام نشود. یا اگر چنین واریزی های شخصی به حساب متصل به کارتخوان انجام شد، در زمان ارسال اظهارنامه مالیاتی از مجموع درآمد کسر گردد، و اسناد و مدارک مربوط به واریزی نگهداری شود تا در صورت لزوم به اداره مالیات ارائه گردد.

همچنین یکی دیگر از راه های کاهش مالیات کارت خوان، استفاده از تخفیف ها و بخشودگی های مالیاتی می باشد. به ادعای سازمان امور مالیاتی استفاده از فرم تبصره ماده ۱۰۰ مالیات، باعث تخفیف در محاسبه مالیات مشاغل می شود. بنابراین زمانی که از ماده ۱۰۰ استفاده می کنید، احتمالا نسبت به ارسال اظهارنامه مالیاتی، مالیات کمتری پرداخت می کنید.

به استناد ماده ۹۷ قانون مالیات های مستقیم در صورتی که مودی از ارائه اظهارنامه مالیاتی در مهلت قانونی و مطابق با مقررات خودداری کند، سازمان امور مالیاتی کشور نسبت به تهیه اظهارنامه مالیاتی برآوردی بر اساس فعالیت و اطلاعات اقتصادی کسب شده مودیان از طرح جامع مالیاتی و مطالبه مالیات متعلق به موجب برگ تشخیص مالیات اقدام می‌کند. همچنین در صورتی که سازمان امور مالیاتی به دلایلی از جمله: گزارش فرار مالیاتی، شناسایی تراکنش های مشکوک و ... نسبت به وقوع جرم فرار مالیاتی مشکوک شود، بر اساس ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم اقدام به بازرسی از کسب و کار می کند. بر اساس تبصره ۳ ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم نیز، عدم همکاری با بازرسین اداره مالیات، جرم مالیاتی محسوب شده و باعث محرومیت از معافیت های منابع درآمدی در سال مراجعه را به همراه خواهد داشت.

در صورتی که بعد از بازرسی از محل و اسناد و دفاتر، اداره مالیات فرار مالیاتی را شناسایی کند، علاوه بر صدور برگ تشخیص برای درآمد های پنهان شده، جریمه عدم پرداخت مالیات نیز طبق قانون مطالبه خواهد شد. بعد از صدور برگه تشخیص مالیات، تا ۳۰ روز امکان اعتراض وجود دارد. در صورتی که در مهلت ۳۰ روز نیز نتوانستید نسبت به اعتراض به جریمه فرار مالیاتی اقدام کنید، امکان ثبت اعتراض در هیات ۲۵۱ مکرر بدون محدودیت زمانی وجود دارد.

مراحل اعتراض به برگ تشخیص مالیات به صورت زیر می باشد:

1. ممیز کل (ماده 238 قانون مالیات های مستقیم (ق م م) ) اولین مرجع حل اختلاف مالیاتی
2. هیات های حل اختلاف مالیاتی (بدوی/تجدید نظر)
3. شورای عالی مالیاتی ماده 251 ق م م
4. هیات حل اختلاف مالیاتی ماده 216 ق م م
5. هیات حل اختلاف 3 نفره ماده 251 مکرر
6. دیوان عدالت اداری

کلیه پرونده های مالیاتی تا ۵ سال قابل رسیدگی توسط اداره مالیات می باشند، اگرچه در صورتی که جرم فرار مالیاتی یا کتمان درآمد مشخص شود، تا ۱۰ سال امکان رسیدگی توسط اداره مالیات وجود دارد.