حق بیمه قراردادهای پیمانکاری: درصد و نحوه محاسبه

حق بیمه قراردادهای پیمانکاری عمرانی و غیر عمرانی در حوزه های صنعتی، خدماتی، تولیدی و یا فنی و مهندسی، و همچنین قراردادهای خرید و نصب تجهیزات و .. با توجه به ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی، مصوبه ها و بخشنامه های تامین اجتماعی محاسبه می شوند. با توجه به پیچیدگی های محاسبه حق بیمه قراردادهای پیمانکاری در اینجا با بررسی این موضوع به نکات مهم در این زمینه برای پیمانکاران و کارفرمایان پرداخته ایم.

قرارداد پیمانکاری، توافقی است میان دو یا چند شخص حقوقی یا حقیقی که در آن پیمانکار متعهد به انجام کاری مشخص در قبال دریافت مبلغی معین از کارفرما می‌شود. این نوع قراردادها می‌توانند کتبی یا شفاهی باشند، اما برای بهره‌گیری از معافیت‌های قانونی و اثبات تعهدات، تنظیم قرارداد رسمی کتبی ضروری است.

حق بیمه قراردادهای پیمانکاری، مبلغی است که بابت تامین خدمات بازنشستگی، ازکارافتادگی، درمان و دیگر مزایای بیمه‌ای برای کارگران یا نیروهای مشغول در پروژه، می بایست به سازمان تامین اجتماعی پرداخت شود.

بر اساس ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی، کلیه کارفرمایان برای انجام وظایف خود در حوزه حق بیمه قراردادهای پیمانکاری موظفند:

1. در ابتدای قرارداد، نامه معرفی پیمانکار به شعبه نزدیک به محل انجام کار را به پیمانکار تحویل دهند
2. پیمانکار نامه کارفرما به همراه قرارداد را به واحد درآمد شعبه نزدیک به محل انجام پروژه تحویل دهد تا یک ردیف پیمان برای آن پروژه دریافت کند
3. کارفرما در هر پرداخت به پیمانکار، ۵٪ بابت سپرده بیمه کسر کند.
4. پیمانکار در هنگام ارسال لیست بیمه ماهانه، پرسنل مربوط به ردیف پیمان را در لیست بیمه به سازمان تامین اجتماعی اعلام کند.
5. پرداخت آخر قرارداد پیمانکاری، منوط به دریافت مفاصا حساب بیمه توسط پیمانکار می باشد.
6. در انتهای قرارداد پیمانکاری، پیمانکار نسبت به دریافت مفاصا حساب بیمه اقدام می کند.
7. بعد از محاسبه حق بیمه قرارداد پیمانکاری توسط شعبه، پیمانکار می تواند آن را پرداخت کند یا اعتراض خود را در هیات های تشخیص مطالبات تامین اجتماعی ثبت کند.
8. پیمانکار بعد از مشخص شدن و محاسبه حق بیمه یا مشخص شدن نتیجه اعتراض به بدهی تامین اجتماعی، نسبت به پرداخت قبض حق بیمه قرارداد پیمانکاری اقدام می کند.
9. پیمانکار از شعبه تامین اجتماعی مفاصا حساب بیمه را دریافت می کند و آن را به کارفرما تحویل می دهد.
10. کارفرما بعد از دریافت مفاصا حساب بیمه، ۵٪ سپرده های بیمه قبلی را به همراه پرداخت آخر به پیمانکار واریز می کند.

همچنین آیین‌نامه اجرایی ماده ۳۸ و بخشنامه تنقیح و تلخیص ضوابط بیمه ای مقاطعه کاران، جزئیات بیشتری در خصوص نحوه رسیدگی به قراردادهای پیمانکاری ارائه می‌دهند. با توجه به ماده ۴۱ قانون تامین اجتماعی، در مواردی که نوع کار ایجاب کند، تامین اجتماعی می ‌تواند با پیشنهاد هیات مدیره و تصویب شورای عالی سازمان تامین اجتماعی نسبت مزد را به کل کار انجام یافته ‌تعیین، و حق بیمه متعلق را به همان نسبت مطالبه و وصول نماید. بر این اساس شورای عالی تامین اجتماعی، ضرایب واحدی همانند طرحهای عمرانی برای محاسبه قراردادهای غیر عمرانی در نظر گرفته است. بر این اساس مصوبه ۷۰/۰۱/۲۴ تامین اجتماعی ضرایبی را برای تعیین حق بیمه قراردادهای غیر عمرانی در نظر گرفته است.

قراردادهای مشمول حق بیمه به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: قراردادهای عمرانی و قراردادهای غیرعمرانی. هر کدام از این دسته ها نیز به زیردسته های مختلفی تقسیم می‌شوند، که بر اساس نوع کار و فعالیت، مشمول حق بیمه می‌گردند. به طور مثال، قراردادهای عمرانی شامل قراردادهای عمرانی اجرایی و مشاوره ای هستند. بر این اساس انواع رایج قرارداد های پیمانکاری عبارتند از:

• قراردادهای عمرانی اجرایی
• قراردادهای عمرانی مشاوره ای
• قراردادهای خدماتی (نظافت، حفاظت، نگهبانی، آشپزی، رانندگی و...)
• قراردادهای خرید و نصب تجهیزات (نصب ماشین‌آلات، تاسیسات، تجهیزات خطوط تولید و...)
• قرارداد های صنعتی، تولیدی و یا فنی و مهندسی
• قراردادهای EPC (طراحی، تدارک و اجرا) که معمولا شامل طراحی مهندسی، تأمین کالا و نصب هستند
• قراردادهای O&M (بهره‌برداری و نگهداری تجهیزات صنعتی و خدمات شهری)

در اجرای ماده ۳۸ قانون بیمه تامین اجتماعی، محاسبه حق بیمه طبق ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی و بر اساس مزد انجام می شود. در این راستا با توجه به ماده ۴۱ قانون تامین اجتماعی، در مواردی که نوع کار ایجاب کند، تامین اجتماعی می ‌تواند با پیشنهاد هیات مدیره و تصویب شورای عالی سازمان تامین اجتماعی نسبت مزد را به کل کار انجام یافته ‌تعیین، و حق بیمه متعلق را به همان نسبت مطالبه و وصول نماید.

بنابراین شورای عالی تامین اجتماعی برای محاسبه حق بیمه در قرارداد های پیمانکاری، بر اساس نسبت مزد به کل کار انجام شده در قرارداد های مختلف میزان حق بیمه موضوع ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی را تعیین کرده است. همچنین بر اساس تبصره 2 ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی (الحاقی ۱۳۹۴/۰۲/۰۱) حق بیمه برخی قرارداد های پیمانکاری بر اساس فهرست ارسالی و بازرسی کارگاه است و از اعمال ضریب حق بیمه جهت قرارداد پیمان معاف می‌باشند. در ادامه این مقاله بیدبرگ به تفصیل در مورد نحوه محاسبه حق بیمه قرارداد های مختلف صحبت کرده ایم.

قراردادهای عمرانی به قراردادهایی اطلاق می­ شود که دارای دو شرط زیر باشند:

1. قرارداد بر اساس فهرست­ های سازمان مدیریت و برنامه­ ریزی کشور منعقد شده باشد.
2. تمام یا قسمتی از بودجه قرارداد از محل اعتبارات عمرانی دولت تامین گردیده باشد و در واقع از محل تملک دارایی­ های سرمایه ­ای دولت تامین اعتبار شود و دارای ردیف بودجه باشد.

حق بیمه قراردادهای عمرانی به صورت زیر محاسبه می شود:

1. حق بیمه قراردادهای عمرانی اجرایی:‌ حق بیمه کارکنان شاغل در قراردادهای عمرانی پیمانکاران مقطوعا به میزان ۶ درصد ناخالص کل کارکرد بعلاوه ۰.۶ درصد بعنوان حق بیمه بیکاری، جمعاً به میزان ۶.۶ درصد ناخالص کل کارکرد میباشد. کارفرما مکلف است، از هر صورت وضعیت پیمانکار معادل ۱.۶ درصد بابت حق بیمه کارکنان کسر و معادل ۵ درصد نیز بابت حق بیمه و بیمه بیکاری سهم کارفرما از محل اعتبار طرح برداشت و مبلغ مذکور را مجموعا به میزان ۶.۶ درصد به حساب تامین اجتماعی واریز نمایند.
2. حق بیمه قراردادهای عمرانی مهندسین مشاور: حق بیمه این قرارداد ها ۱۴ درصد ناخالص کل کارکرد بعلاوه ۱.۶ درصد بعنوان حق بیمه بیکاری، جمعاً به میزان ۱۵.۶ درصد ناخالص کل کارکرد است. که کارفرماها مکلفند از هر صورتحساب مهندس مشاور معادل ۳.۶ درصد بابت حق بیمه کارکنان کسر و معادل ۱۲ درصد نیز بابت حق بیمه و بیمه بیکاری سهم کارفرما از محل اعتبار طرح برداشت نموده و مبلغ مذکور را مجموعا به میزان ۱۵.۶ درصد به حساب تامین اجتماعی واریز نمایند.

با توجه به ماده ۴۱ قانون تامین اجتماعی، در مواردی که نوع کار ایجاب کند تامین اجتماعی می ‌تواند با پیشنهاد هیات مدیره و تصویب شورای عالی سازمان تامین اجتماعی نسبت مزد را به کل کار انجام یافته ‌تعیین، و حق بیمه متعلق را به همان نسبت مطالبه و وصول نماید. بر این اساس شورای عالی تامین اجتماعی ، ضرایب واحدی همانند طرحهای عمرانی برای محاسبه قراردادهای غیر عمرانی در نظر گرفته است. به استناد مصوبه ۷۰/۰۱/۲۴ تامین اجتماعی حق بیمه قراردادهای پیمانکاری و مهندسین مشاور از تاریخ مذکور به بعد با توجه به تعهد طرفین و نحوه اجرای کار به ترتیب زیر محاسبه میگردد:

1. حق بیمه قراردادهایی که در اجرای آنها تهیه مصالح مصرفی کلا به عهده و هزینه پیمانکار می باشد، و یا موضوع قرارداد ارائه خدمات بوده و نوع کار ایجاب نماید که کلا بصورت مکانیکی انجام گردد، به میزان هفت درصد ناخالص کل کارکرد می باشد ( موضوع ماده دوم مصوبه مورخ ۱۳۷۰/۰۱/۲۴)
   ۷% × کل ناخالص کارکرد = حق بیمه
   ۱/۹×اصل حق بیمه = بیمه بیکاری
2. حق بیمه کلیه قراردادهای دستمزدی و خدماتی غیر مکانیکی بمیزان پانزده درصد ناخالص کل کارکرد میباشد .
   ۱۵% × کل ناخالص کارکرد = حق بیمه
   ۱/۹×اصل حق بیمه = بیمه بیکاری

در مواردی که تهیه قسمتی از مصالح به عهده و هزینه پیمانکار و قسمتی به عهده و هزینه واگذارنده کار میباشد، ارزش مصالح واگذاری به پیمانکار به ناخالص کل کار افزوده می شود، سپس حق بیمه طبق بند ۱ محاسبه می گردد.

بر اساس تبصره 2 ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی (الحاقی 1394/02/01) مبنای مطالبه حق بیمه در مورد پیمان‌ هایی که دارای کارگاه های صنعتی و خدمات تولیدی یا فنی مهندسی ثابت می‌باشند و موضوع اجرای پیمان توسط افراد شاغل در همان کارگاه انجام می‌شود، بر اساس فهرست ارسالی و بازرسی کارگاه است و از اعمال ضریب حق بیمه جهت قرارداد پیمان معاف می‌باشند.

بر این اساس، با توجه بند ۱۴ و ۱۵ بخشنامه تنقیح و تلخیص ضوابط بیمه ای مقاطعه کاران، حق بیمه این دسته از قرارداد ها به شرح زیر میباشد:

درمورد اشخاص حقوقی که دفاتر و اسناد قانونی خود را بر اساس ضوابط و مقررات قانونی تنظیم نموده اند، می بایست حق بیمه کارکنان شاغل در قرارداد طبق لیست و بازرسی انجام شده از دفاتر قانونی وصول و مفاصا حساب قراردادها بدون اعمال ضریب صادر گردد.

در مورد قراردادهای مورد اجرای اشخاص حقیقی که دارای پرونده کارگاهی در تامین اجتماعی بوده و با گواهی واگذارنده کار و با توجه به ظرفیت کارگاه ازقبیل تعداد نیروی انسانی، فضای کارگاه و... احراز گردد، موضوع عملیات پیمان در کارگاه ثابت انجام پذیرفته است و پیمانکاران نیز نسبت به ارسال صورت مزد و حقوق و پرداخت حق بیمه کارکنان وفق مقررات اقدام نموده و طبق پرونده مطالباتی کارگاهی نیز فاقد هرگونه بدهی باشد، صدور مفاصا حساب قرارداد آنها بلامانع خواهد بود.

با توجه به تبصره یک ماده ۹ الحاقی به مصوبه ۱۳۷۰/۰۱/۲۴ شورای عالی تامین اجتماعی و دادنامه شماره ۱۸۴۷ مورخ ۱۳۹۳/۱۱/۱۳ هیات عمومی دیوان عدالت اداری، قراردادهای خرید و فروش اجناس، مواد، تجهیزات و اقلام مصرفی که موضوع قرارداد مهیا، حاضر و آماده بوده و تعهدات موضوع قرارداد منحصرا خرید یا فروش باشد و نیازی به تهیه یا انجام کار اضافی نباشد به دلیل فقدان نیروی انسانی مشمول کسر حق بیمه قرار نگرفته و صدور مفاصا حساب بدون وصول حق بیمه بلامانع خواهد بود.

چنانچه موضوع قرارداد تهیه، تامین و تحویل تجهیزات بدون کار اضافی باشد معادل ۸ درصد از کارکرد بابت عملیات بازرگانی شامل: بازاریابی، برگزاری مناقصه، آموزش، خدمات پس از فروش و... منظور و حق بیمه متعلقه وفق ماده ۱ مصوبه مورخ ۱۳۷۰/۰۱/۲۴ به ماخذ ۱۵ درصد محاسبه و مابقی مبلغ تجهیزات از محاسبه حق بیمه معاف می‌باشد.

همانطور که در مورد کارگاههای صنعتی، خدماتی، تولیدی و یا فنی و مهندسی ثابت مطرح شد در برخی از قرارداد های پیمانکاری با توجه به شرایطی نظیر محل انجام کار و امکانات مورد استفاده بر اساس ضریبی از ناخالص کارکرد محاسبه نشده و صورت مزد یا همان لیست بیمه پرسنل ملاک پرداخت حق بیمه قرار می گیرد. قرارداد های زیر از این دست می باشند:

• قراردادهای کارگزاری های رسمی سازمان تامین اجتماعی
• قراردادهای نمایندگی ها و کارگزاری شرکتهای بیمه
• قراردادهای نمایندگی فروش بلیط شرکت های حمل و نقل هوایی، ریلی و زمینی
• قراردادهای حسابرسی
• قراردادهای شرکتهای تامین سرمایه
• قراردادهای شرکتهای کارگزاری بورس
• قراردادهای اعطای امتیاز نمایندگی فروشگاه های زنجیره ای
• قراردادهای فروش محصولات با نمایندگی های مجاز فروش و خدمات پس از فروش
• قراردادهای نگهداری کالا ، مرکبات و غلات در انبارها و سردخانه ها و سیلوهای مکانیزه
• قراردادهای ارائه خدمات اقامتی و پذیرایی توسط هتل ها
• قراردادهای پورسانت فروش
• قراردادهای موسسات فرهنگی ، انتشارات و تبلیغات در مجلات و فضاهای مجازی

با توجه به موارد مطرح شده در بخش های قبل، در مورد حق بیمه قراردادهای غیر عمرانی این دو حالت در نظر گرفته شده است:

1. اگر تهیه مصالح به عهده پیمانکار باشد، محاسبه حق بیمه به این صورت است که ناخالص دستمزد به علاوه مصالح در ضریب ۷.۷۸ (مجموع حق بیمه و بیمه بیکاری) ضرب می شود.
2. اگر مصالح کار از کارفرما باشد و قرارداد به صورت دستمزدی باشد، برای محاسبه حق بیمه قرارداد، ناخالص کارکرد در ضریب ۱۶.۶۷ ضرب می شود.

در محاسبه حق بیمه قراردادهای پیمانکاری، با توجه به میزان دخیل بودن نیروی انسانی در انجام کارها، نسبت مکانیکی و دستی، درصد حق بیمه متفاوتی دارد. همچنین در قرارداد های عمرانی و غیر عمرانی، درصد حق بیمه بخش مکانیکی و دستی متفاوت است.

• قراردادهای عمرانی: حق بیمه بخش مکانیکی معمولا ۶ درصد از ناخالص کارکرد است که از این مبلغ، ۵ درصد آن سهم کارفرما و ۱.۶ درصد آن سهم پیمانکار است. حق بیمه بخش دستی (غیر مکانیکی) ۱۶.۶۷% از ناخالص کارکرد است که از این میزان، ۱۵% آن حق بیمه و ۱.۶۷% آن بیمه بیکاری است.
• قراردادهای غیر عمرانی: حق بیمه بخش مکانیکی ۷.۷۸% از ناخالص کارکرد است. حق بیمه بخش دستی (غیر مکانیکی) ۱۶.۶۷% از ناخالص کارکرد است.

مطابق بند ۶۲ بخشنامه تنقیح و تلخیص ضوابط بیمه ای مقاطعه کاران، قراردادهایی که موضوع آن به تنهایی توسط پیمانکار انجام می شود و پیمانکار پرسنل ندارد و رابطه کارگر-کارفرمایی یا دستوری بین کارفرما و پیمانکار وجود ندارد و ابزار کار توسط پیمانکار فراهم می شود، مشمول قانون کار نبوده و از شمول ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی و دریافت مفاصا حساب بیمه خارج می باشد.

بر اساس ماده 38 قانون تامین اجتماعی در مواردی که انجام کار به صورت پیمانکاری به اشخاص حقیقی یا حقوقی واگذار می شود، کارفرما باید در قراردادی که منعقد میکند پیمانکار ‌را متعهد نماید که کارکنان خود و همچنین کارکنان پیمانکاران فرعی را نزد تامین اجتماعی بیمه نماید.‌ پرداخت پنج درصد بهای کل کار پیمانکار از طرف کارفرما موکول به ارائه مفاصا حساب بیمه از طرف تامین اجتماعی خواهد بود.

در مورد پیمانکارانی که صورت مزد و حق بیمه کارکنان خود را در موعد مقرر به سازمان تسلیم و پرداخت می کنند، معادل حق بیمه پرداختی بنا به درخواست سازمان از مبلغ مذکور آزاد خواهد شد.‌ هرگاه کارفرما آخرین قسط پیمانکار را بدون مطالبه مفاصا حساب بیمه بپردازد، مسئول پرداخت حق بیمه مقرر و خسارات مربوطه خواهد بود و در حسابرسی بیمه این موضوع مشخص می شود و کارفرما جریمه می شود.

مسئولیت پیمانکار و کارفرما در پرداخت حق بیمه در قرارداد های عمرانی و غیر عمرانی متفاوت است. در قرارداد های عمرانی بخشی از حق بیمه به عهده کارفرما است و بخشی به عهده پیمانکار می باشد. در صورتی که در قرارداد های غیر عمرانی پیمانکار مسئول پرداخت حق بیمه می باشد.

برای رسیدگی به بیمه قراردادهای پیمانکاری، به طور کلی به مدارک زیر نیاز دارید:

• اصل و کپی قرارداد
• نامه از سمت کارفرما (واگذارنده قرارداد): این نامه باید شامل اطلاعاتی مانند کد کارگاهی و ردیف پیمان باشد.
• مدارک هویتی پیمانکار
• نامه اعلام بدهی (در صورت وجود بدهی): اگر پیمانکار بدهی بیمه‌ای دارد، باید نامه اعلام بدهی را نیز ارائه کند.

همچنین، بسته به نوع قرارداد، ممکن است به مدارک دیگری نیز نیاز داشته باشید:

• فهرست حقوق و دستمزد کارکنان
• مدارک پرداختی به کارگران
• فاکتورهای خرید مصالح (در صورت وجود)
• صورتحساب تفکیکی بخش خرید، نصب و اجرا
• نقشه‌های اجرایی و لیست متریال
• اسناد حمل و ترخیص کالا
• برنامه زمان‌بندی پروژه و مستندات اجرای بخش فنی
• گزارش پیشرفت پروژه
• اسناد مالی و مالیاتی مرتبط

در صورت اعتراض به بدهی بیمه بابت حق بیمه مطالبه شده توسط تامین اجتماعی، پیمانکار یا نماینده قانونی وی می تواند جهت اعتراض به حق بیمه قراردادهای پیمانکاری در شعبه تامین اجتماعی اقدام کند. همچنین چنانچه پیمانکار به رای هیات بدوی تشخیص مطالبات معترض باشد، می تواند اعتراض خود را در هیات تجدیدنظر تشخیص مطالبات مطرح نماید.

در تنظیم قرارداد دقت شود و مسئولیت های بیمه ای کارفرما و پیمانکار در آن به صورت شفاف درج شود.

• در قراردادهای ترکیبی مانند EPC یا قراردادهای خرید و نصب، حتما مبلغ بخش‌های مختلف قرارداد (E, P, C) به تفکیک درج شود تا بخش‌های معاف از بیمه قابل شناسایی باشند.
• در قراردادهای مکانیکی، تاسیساتی و نصب تجهیزات، اجرای بخش عمده کار در کارگاه یا محل پروژه باید مستندسازی شود تا در صورت امکان، از روش لیست حقوق و دستمزد استفاده شود نه محاسبه بر اساس ضریب.
• در قراردادهایی که تامین کالا و نصب با هم است، از واژه‌های عمومی مانند «پیمان تامین و اجرا» پرهیز شود و تفکیک وظایف دقیقا مشخص گردد.
• حتما پیش از تسویه حساب نهایی، مفاصا حساب بیمه دریافت شود.
• ارسال لیست بیمه به صورت منظم با توجه به ردیف پیمان انجام و پرداخت شود.
• مستندات مالی و پرسنلی تا زمان حسابرسی بیمه نگهداری شود.
• از مشاوران حقوقی و مالی خبره در تنظیم قراردادها کمک گرفته شود.