مرخصی بدون حقوق: قانون و شرایط + متن درخواست

آشنایی با شرایط مرخصی بدون حقوق در قانون کار، مدت زمان و شرایط بازگشت به کار پس از اتمام مرخصی در روابط پرسنل و کارفرما اهمیت ویژه ای دارد. در اینجا با بررسی این نوع مرخصی به دلایلی نظیر: ادامه تحصیل، سفر، شرایط خانوادگی یا درمانی خاص، شرایط جنگی و ...، به تاثیر مرخصی بدون حقوق در بیمه و سنوات بازنشستگی نیز پرداخته ایم.

استفاده از مرخصی بدون حقوق به کارگران مشمول قانون کار این امکان را می دهد که در شرایط خاص برای ادامه تحصیل، درمان، سفر و یا دلایل شخصی برای مدتی مشخص و بدون دریافت حقوق و مزایا از مرخصی استفاده کنند. مهمترین شرط استفاده از این مرخصی، توافق و موافقت کارگر و کارفرما می باشد. در ماده ۷۲ قانون کار آمده است:

در صورتی که مرخصی بدون حقوق مربوط به تحصیل باشد، طبق ماده ۱۶ قانون کار، مدت مرخصی بدون حقوق ۲ سال می باشد که برای دو سال دیگر نیز قابل تمدید است.

یکی از مواردی که قانون کار حق استفاده از مرخصی بدون حقوق را برای کارگر قائل شده است، حج واجب می باشد. طبق ماده ۶۷ قانون کار هر کارگر حق دارد به منظور ادای فریضه حج واجب در تمام مدت کار خویش، فقط برای یک نوبت و به مدت یک ماه به عنوان مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده نماید.

مرخصی بدون حقوق به معنای آن است که کارگر یا کارمند بنا به دلایل شخصی، درمانی، خانوادگی یا حرفه‌ای، تمایل دارد برای مدتی مشخص در محل کار حاضر نباشد، بدون آن که در این مدت حقوق، مزایا یا بیمه از سوی کارفرما دریافت کند. نکته کلیدی اینجاست که مرخصی بدون حقوق صرفا با موافقت کارفرما و کارگر امکان‌ پذیر است و باید به صورت رسمی، مستند و ثبت‌شده در پرونده پرسنلی انجام شود. در مرخصی بدون حقوق:

• رابطه استخدامی میان کارگر و کارفرما همچنان برقرار است.
• مدت زمان مرخصی در سابقه بیمه‌ ای لحاظ نمی‌شود. مگر در صورت پرداخت بیمه به صورت اختیاری.
• حقوق، اضافه‌ کاری، عیدی و سنوات و سایر مزایا در این مدت پرداخت نمی‌شود.
• بازگشت به کار پس از پایان مرخصی با هماهنگی و در موعد مقرر صورت می‌گیرد.

معمولا مرخصی بدون حقوق برای دلایلی مانند: ادامه تحصیل، مهاجرت موقت، مراقبت از بیمار خانواده، فرصت مطالعاتی، سفرهای طولانی یا شرایط خاص پزشکی درخواست می‌شود.

همانطور که مطرح شد طبق ماده ۷۲ قانون کار مدت مرخصی استحقاقی با توافق کارگر و کارفرما تعیین می شود. این مدت بسته به توافق طرفین می‌تواند کوتاه‌ مدت یا بلند مدت باشد. اما در عمل، بسیاری از کارفرمایان برای نظم کاری خود، مدت این مرخصی را بین ۳ تا ۶ ماه تعیین می‌کنند. تمدید مرخصی نیز نیاز به درخواست مجدد و موافقت کارفرما دارد.

همچنین ماده ۱۶ قانون کار مدت مرخصی بدون حقوق برای تحصیل را ۲ سال در نظر گرفته، که به مدت ۲ سال دیگر (مجموعا ۴ سال) قابل تمدید می باشد.

در ادامه یک نمونه متن رسمی برای درخواست مرخصی بدون حقوق ارائه شده که می‌تواند توسط پرسنل کارگاه ها و شرکت‌ها مورد استفاده قرار گیرد. این متن قابل تنظیم به صورت pdf برای استفاده در نامه چاپی یا نامه اداری دیجیتال ( ایمیل یا اتوماسیون داخلی ) است:

یکی از مهم‌ترین سوالات در رابطه با مرخصی بدون حقوق، موضوع بیمه تامین اجتماعی است. آیا مرخصی بدون حقوق بیمه دارد؟ بر اساس قانون بیمه تامین اجتماعی در صورتی که کارگر در دوران مرخصی بدون حقوق، هیچگونه دریافتی نداشته باشد، بیمه‌ پردازی نیز متوقف می‌شود. این توقف به معنای آن است که مدت مذکور در سابقه بیمه‌ای لحاظ نمی‌شود. مگر آن که فرد به صورت اختیاری بیمه خود را ادامه دهد.

با توجه به بند ۴ بخشنامه مرخصی بدون حقوق وزارت کار، و به استناد ماده ۱۶ قانون کار و ماده ۷۲ قانون کار، دوران مرخصی بدون حقوق، جزء سابقه کار و بازنشستگی کارگر محسوب نمی شود و در نتیجه کارفرما، مکلف به پرداخت مزایای قانونی پایان کار ( سنوات) و عیدی و پاداش دوران مزبور نمی‌باشد.

میزان سابقه بیمه شده برای بازنشستگی بر اساس مدت بیمه پردازی محاسبه می شود. با توجه به اینکه در مدت مرخصی بدون حقوق، پرسنل حقوق و مزایایی دریافت نمی کنند، حق بیمه ای نیز به تامین اجتماعی پرداخت نمی کنند. بنابراین این مدت در سنوات بازنشستگی تاثیری ندارد و محاسبه نمی شود. مگر اینکه که در طول این مدت فرد به صورت بیمه اختیاری به بیمه پردازی ادامه دهد.

در شرایط خاص نظیر جنگ ممکن است کارگاه برای مدتی تعطیل شود و یا با وجود فعالیت کارگاه کارگر تمایلی به حضور در محل کار نداشته باشد. در این صورت چند حالت ممکن است رخ دهد:

1. کارگاه در اثر خسارات ناشی از جنگ تعطیل شود: در این حالت طبق ماده ۱۵ قانون کار، شرایط تعلیق قرارداد کار رخ داده است، کارفرما الزامی به پرداخت حقوق و مزایا ندارد و کارگر مشمول دریافت بیمه بیکاری می شود. پس از بازسازی و ادامه فعالیت کارگاه، مطابق ماده ۳۰ قانون کار، کارفرما ملزم است وی را در واحد بازسازی شده به کار بگمارد.
2. کارگاه به صورت موقت توسط کارفرما تعطیل شود: در این صورت کارفرما می بایست کلیه حقوق پرسنل که کار نمی کنند را مطابق شرایط عادی پرداخت کند. فقط در صورتی که کارگر موافق باشد و توافق کتبی دریافت شود، دوره تعطیلی می تواند جزو مرخصی بدون حقوق کارگر در نظر گرفته شود.
3. کارگاه تعطیل نشود اما انجام کار به صورت دورکار و غیر حضوری امکان پذیر باشد: در این صورت با فراهم کردن شرایط دورکاری توسط کارفرما، فعالیت پرسنل به صورت غیر حضوری و طبق ساعات کاری معمول ادامه می یابد و نیازی به مرخصی نمی باشد.
4. با وجود ادامه فعالیت کارگاه به صورت حضوری، کارگر تمایلی به حضور در محل کار نداشته باشد: در این شرایط کارگر می تواند با درخواست مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق و موافقت کارفرما، برای زمان مشخص در محل کار حضور نداشته باشد. در صورت ادامه شرایط جنگی، امکان تمدید مرخصی بدون حقوق با توافق طرفین وجود دارد. توجه داشته باشید در صورتی که طی دستورالعمل ها و قوانین کشور تعطیلی کارگاه ها برای بخش خصوصی الزامی شود، کارفرما نمی تواند کارگر را مجبور به حضور در محل کار کند.

طبق بخشنامه مرخصی بدون حقوق وزارت کار مورخ ۱۴۰۱/۱۱/۰۹، مرخصی بدون حقوق یکی از حالت های تعلیق قرارداد کار می باشد. در هر دوی تعلیق قرارداد کار و مرخصی بدون حقوق، حقوق و مزایا پرداخت نمی شود و همچنین نیاز به بیمه نیز نمی باشد.

در تعلیق قرارداد کار، کارگر می تواند درخواست بیمه بیکاری دهد، ولی در مرخصی بدون حقوق از آنچا که مرخصی اختیاری است، کارگر نمی تواند درخواست بیمه بیکاری دهد.

در تعلیق قرارداد کار، مدت تعلیق به دوره قرارداد کار اضافه می شود. به عنوان مثال: در جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، در صورتی که تعلیق قرارداد کار صورت گرفته باشد، مدت ۱۲ روز به قرارداد کار اضافه می شود. ولی در صورتی که با توافق کارگر و کارفرما، کارگر به مرخصی بدون حقوق رفته باشد، مدت فوق به مدت قرارداد کار اضافه نمی شود.

در چارچوب قانون کار، غیبت و مرخصی بدون حقوق دو وضعیت کاملا متمایز هستند که هرچند ممکن است از نظر ظاهری مشابه به نظر برسند (عدم حضور در محل کار)، اما از نظر حقوقی، ماهیت، آثار و پیامدهای متفاوتی دارند. درک این تفاوت برای کارفرمایان، کارکنان و مدیران منابع انسانی ضروری است تا از بروز اختلافات و سوء تفاهم‌های حقوقی جلوگیری شود.

مرخصی بدون حقوق با توافق کارفرما و پرسنل انجام می‌شود و در آن حقوق و مزایا در مدت مرخصی پرداخت نمی‌شود. در مقابل، غیبت عدم حضور بدون اطلاع یا بدون اجازه از کارفرما در محل کار است و می‌تواند منجر به عواقب انضباطی از جمله کسر کار و حتی اخراج شود. مرخصی بدون حقوق فرآیندی قانونی، رسمی و با رضایت کارگر و کارفرما است که نشان‌دهنده همکاری و تداوم رابطه حرفه‌ای بین طرفین می‌باشد. این نوع مرخصی اگرچه فاقد مزایای مالی است، اما فرصت ارزشمندی برای حل مشکلات شخصی، درمانی یا تحصیلی کارگر فراهم می‌کند. در مقابل، غیبت اقدامی یک‌طرفه، بدون هماهنگی و خلاف مقررات است و رفتاری غیر حرفه ای تلقی می شود. بنابراین، برای حفظ سلامت شغلی و حقوقی، بهتر است از غیبت پرهیز کرده و در مواقع نیاز، از مسیر قانونی استفاده از مرخصی بدون حقوق اقدام نمایید.

از آنجایی که استفاده از مرخصی بدون حقوق مستلزم رضایت کارفرما و همچنین کارگر است، کارگر و کارفرما ختیار دارند با درخواست موافقت نکند یا آن را به تعویق بیندازد. تتها در زمان حج واجب است که قانون کار کارفرما را ملزم کرده فقط برای یک بار و به مدت یک ماه با مرخصی بدون حقوق کارگر موافقت کند. بنابراین توصیه می‌شود در موارد ضروری، با مستندات کافی و شفافیت در طرح موضوع، درخواست مرخصی بدون حقوق بررسی شود.

شرایط مرخصی بدون حقوق کارمندان بخش های دولتی، بانک ها و فرهنگیان و ... که مشمول قانون کار نیستند، متفاوت است. شرایطی که در بخش های قبل مطرح شد مربوط به مرخصی بدون حقوق در قانون کار می باشد. از آنجایی که کارمندان دولت مشمول قانون کار نیستند، مرخصی بدون حقوق آنها نیز طبق شرایط قانون کار نمی باشد.

• اگر می دانید که برای مدتی نمی‌توانید در محل کار حاضر شوید، حتما باید درخواست مرخصی بدون حقوق ارائه دهید، حتی اگر شانس موافقت کم باشد. غیبت بدون هماهنگی به عنوان یک تخلف انضباطی در سوابق پرسنل ثبت می شود و ممکن است باعث اخراج وی شود.
  
• در مواردی مثل بیماری‌های ناگهانی یا تصادف، بهتر است مدارک پزشکی بلافاصله به کارفرما یا واحد منابع انسانی ارائه شود تا برای مرخصی استعلاجی اقدام شود و تبدیل به مرخصی بدون حقوق نشود.
• مدت زمان مرخصی باید مشخص باشد. درخواست مرخصی بدون حقوق باید حاوی تاریخ شروع و پایان مشخص باشد. درخواست‌های مبهم، بدون زمان پایان یا به‌صورت «تا اطلاع ثانوی» معمولا مورد تایید نیست و از نظر حقوقی نیز وضعیت کارگر نامشخص خواهد بود.
• با توجه به اهمیت این موضوع برای پرسنل لازم است کارفرمایان درخواست‌های مرخصی را در اسرع وقت بررسی و نتیجه را به طور رسمی اعلام کنند.
• در صورت موافقت با مرخصی بدون حقوق، این توافق باید به‌صورت مستند و با امضای دو طرف ثبت شود. تکیه بر توافق شفاهی یا پیام‌های غیررسمی (مثلا پیامک یا پیام در واتساپ) می‌تواند در آینده مشکل‌ ساز شود.
• برای افزایش احتمال موافقت با درخواست، پیشنهاد های جایگزین مانند: آموزش یا تحویل وظایف به جانشین موقت، انجام برخی وظایف از راه دور در صورت امکان، همکاری در دوره گذار تا زمان شروع مرخصی و ... را مطرح کنید.