اضافه کاری : محاسبه آنلاین و فرمول محاسبه ۱۴۰۳

اضافه‌کاری یکی از موارد مهم در فیش حقوقی کارگران است که تحت قوانین کار قرار دارد. در این مقاله، به توضیح شرایط تعلق گرفتن، همچنین فرمول محاسبه اضافه‌کاری خواهیم پرداخت. در ادامه به همراه مثال‌های کاربردی به بررسی قوانین و شرایط مربوط به اضافه‌کاری طبق قانون کار خواهیم پرداخت.

اضافه کاری و نحوه محاسبه آن همواره یکی از موضوعات چالش‌برانگیز بین کارفرمایان و کارکنان می باشد. قانون کار محدودیت هایی برای اینکه تا چه میزان اضافه کاری قابل انجام است در نظر گرفته است. همچنین به نحوه محاسبه اضافه کاری در قانون کار اشاره شده است. با این وجود برداشت های متفاوت از این مفهوم باعث ایجاد سردرگمی است. کارفرما می تواند از کارگر درخواست اضافه کاری کند، اگرچه اضافه کاری می بایست با توافق کارگر و کارفرما انجام شود.

یکی از مهمترین و چالش برانگیزترین عملیات حسابداری در بحث محاسبه حقوق و دستمزد، مربوط به محاسبه ساعت کاری و پس از آن محاسبه مبلغ اضافه کاری می باشد. برای محاسبه ساعات‌ اضافه‌کاری، ابتدا باید کل ساعت‌ های کارکرد ماهانه را براساس تایم‌شیت ورود و خروج کارگر محاسبه کنید. سپس، این کارکرد ماهانه را با ساعت‌های کار موظفی همان ماه مقایسه کرده و ساعات کار مازاد بر موظفی را تعیین کنید.

طبق ماده 59 قانون کار فرمول محاسبه مبلغ اضافه کاری از افزودن ۴۰% به مزد یک ساعت کار عادی بدست می آید. مزد یک ساعت کار عادی نیز از تقسیم حقوق یا مزد روزانه بر ۷.۳۳ بدست می آید. بنابراین در فرمول محاسبه اضافه کاری دو پارامتر تاثیر گذار است: یکی ساعت اضافه کاری ماهانه و دیگری مزد یک ساعت کار عادی کارگر

باتوجه به موارد مطرح شده، درصد اضافه کاری برابر با ۱/۴ است. به‌عبارت ساده‌تر هر ساعت اضافه‌ کاری برابر با ۱۴۰ درصد دستمزد هر ساعت فعالیت عادی است. بنابراین چگونگی محاسبه اضافه کاری به این صورت می باشد:

1. ابتدا تعداد ساعت های اضافه کاری کارگر در طول ماه را محاسبه می کنیم:
   ساعات اضافه کاری ماه = ساعت کارکرد واقعی ماه – ساعت کارکرد موظفی ماه
2. با توجه به مزد روزانه کارگر، قیمت هر ساعت اضافه کاری را محاسبه می کنیم:
   مزد هر ساعت کار عادی = مزد روزانه تقسیم بر ۷.۳۳
   حقوق هر ساعت اضافه کاری = ۱.۴ × (مزد هر ساعت کار عادی )
3. در نهایت با ضرب ساعات اضافه کاری ماهانه در مزد هر ساعت اضافه کاری مبلغ کل اضافه کاری کارگر در یک ماه را محاسبه می کنیم:
   مبلغ اضافه کاری ماه = مزد هر ساعت اضافه کاری × ساعت اضافه کاری ماه

همانطور که مطرح شد کارکرد بیشتر از ۴۴ ساعت در هفته مشمول اضافه کاری می شود. اما از آنجایی که معمولا اضافه کاری را به صورت ماهانه محاسبه می کنند، می توانید ساعات اضافه کاری در ماه را از طریق فرمول زیر محاسبه کنید:

ساعات اضافه کاری ماه = ساعت کارکرد واقعی ماه – ساعت کارکرد موظفی ماه

برای محاسبه آنلاین اضافه‌کار از طریق محاسبه گر آنلاین بیدبرگ کافیست تعداد ساعت‌های اضافه‌کاری را در فرم زیر وارد کنید.

منظور از محاسبه نرخ اضافه کاری به زبان ساده این است:‌ اضافه کاری ساعتی چقدره؟ در واقع پس از محاسبه ساعات اضافه کاری در یک ماه، باید بدانیم که یک ساعت اضافه کاری چقدر است.

طبق ماده ۳۶ قانون کار مبنای محاسبه اضافه کاری حقوق ثابت یا مبنا می باشد. در واقع مجموع دستمزد ثابت و پایه سنواتی ، مزد مبنا را تشکیل می دهد که ملاک محاسبه حقوق و اضافه کاری و حق شیفت و عیدی و سنوات و ماموریت می باشد. بنابراین مزد مبنا هر کارگر باید در نظر گرفته شود تا اضافه‌ کاری به‌درستی محاسبه شود.

بسیاری از افراد در محاسبه حقوق اضافه کاری، حداقل مزد کارگران بدون سابقه را در نظر می‌گیرند. در حالی‌که در محاسبه مبلغ اضافه کاری باید مزد ثابت روزانه یا حداقل مزد توافقی محاسبه شود. در واقع پایه سنوات (مزد پایه) ماهیت مزدی دارد و جزء مزد و حقوق کارگران به حساب می آید. بنابراین پایه سنوات در محاسبه مزایای تبعی مزد از جمله در محاسبه مبلغ اضافه کاری نیز تاثیر داشته و محاسبه می شود.

یک اشتباه رایج در محاسبه اضافه کاری این است که محاسبه مبلغ اضافه کاری را بر اساس عدد ثابت که نشان دهنده تعداد ساعات کاری ماه می باشد، محاسبه می کنند. عدد ۲۲۰ در محاسبه اضافه کاری نیز ناشی از همین اشتباه می باشد. در واقع در محاسبه مزد هر ساعت کار عادی با توجه به حقوق ماهانه، روش تقسیم مزد ماهانه بر عدد ۲۲۰ درست نیست. برای این منظور روش صحیح به صورت زیر می باشد:

1. ابتدا مزد روزانه بر اساس حقوق ماهانه بدست می آوریم:
   مزد روزانه = حقوق ماهانه تقسیم بر ۲۹، ۳۰ یا ۳۱ برای ماه های ۲۹ روزه، ۳۰ روزه یا ۳۱ روزه
2. سپس مزد هر ساعت کار عادی را محاسبه می کنیم:
   مزد هر ساعت کار عادی = مزد روزانه تقسیم بر ۷.۳۳

بنابراین نحوه محاسبه هر ساعت اضافه کاری به این صورت است که ابتدا دستمزد یک ساعت کار بر اساس حقوق ثابت را محاسبه کرده، سپس عدد بدست آمده را در ۱.۴ ضرب می کنیم.

قیمت هر ساعت اضافه کار = ۱.۴ × (مزد هر ساعت کار عادی )

طریقه محاسبه ساعات اضافه کاری ماهانه به این صورت است که ابتدا ساعت کاری موظفی ماه مورد نظر مشخص می شود، سپس از جمع ساعت کارکرد واقعی کارگر در آن ماه کسر می شود. مبلغ بدست آمده ساعات اضافه کاری می باشد.

البته نکته مهمی که در اینجا باید به آن دقت شود این است که طبق قانون کار ساعات کار موظفی در هفته حداکثر ۴۴ ساعت است، و اگر ساعت کاری بیشتر از ۴۴ ساعت در هفته باشد ( فارغ از اینکه کارکرد ماه چقدر است ) به عنوان اضافه کاری در نظر گرفته می شود. با تقسیم ۴۴ ساعت بر۶ ، عدد ۷.۳۳ ساعت را به عنوان ساعت کاری کارگران در روز در نظر میگیریم.

با توجه به اینکه تعداد روزهای کاری و تعطیلات رسمی و تعداد روزهای هر ماه متفاوت است، بنابراین ساعت کاری ماهانه و هفتگی کارگران نیز ثابت نیست. برای محاسبه ساعت کاری موظفی، تعطیلات و جمعه ها و مرخصی استحقاقی را از تعداد روزهای ماه کم کرده و حاصل را در ساعت کاری کارگران در طول روز (۷.۳۳ ساعت) ضرب می کنیم.

از آنجایی که معمولا ساعات اضافه کاری به صورت ماهانه محاسبه می شود، برای این منظور لازم است ساعت کاری موظفی در سال ۱۴۰۳ را بدانیم. سپس با کم کردن ساعت کار موظفی از کارکرد ماهانه کارگر، تعداد ساعت های اضافه کاری در طول ماه مورد نظر مشخص می شود. باتوجه به تفاوت روزهای کاری ماه های مختلف سال، ساعت کار موظفی هر ماه نیز متفاوت است. در ادامه جدول ساعت کار موظفی در سال ۱۴۰۳ آورده شده است.

در اینجا محاسبه مبلغ اضافه کاری را با ذکر یک مثال توضیح می دهیم. فرض کنیم کارکرد شخصی در فروردین ماه 1403 برابر با ۱۸۷ ساعت بوده است. با در نظر گرفتن اینکه کارکرد موظفی در مهر ماه ۱۷۶ ساعت بوده است، با توجه به فرمول اضافه کاری ابتدا ساعت اضافه کاری ماه را محاسبه و سپس براساس آن مبلغ اضافه کاری کارگر را مشخص میکنیم:

توجه: محاسبه اضافه کاری برای سال ۱۴۰۳ می باشد.

ساعت اضافه کاری ماه = ساعت کارکرد واقعی ماه – ساعت کارکرد موظفی ماه

۱۱ = ۱۷۶ – ۱۸۷

مزد هر ساعت اضافه کاری = ( ۷.۳۳ ÷ مزد ثابت روزانه ) × ۱/۴

۴۵۶,۲۳۷ = ۱/۴ × ۷.۳۳ ÷ ۲,۳۸۸,۷۲۸

محاسبه مبلغ ۱۱ ساعت اضافه کاری در این ماه نیز به این صورت می باشد:

مبلغ اضافه کاری ماه = مزد هر ساعت اضافه کاری × ساعت اضافه کاری ماه

۵,۰۱۸,۶۰۷ = ۱۱ × ۴۵۶,۲۳۷

آیا اضافه کاری مشمول بیمه است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت از آنجایی که بر اساس قانون، اضافه کاری کارگران، جزء مزایای مستمر دریافتی کارگران محسوب می‌شود، مشمول پرداخت حق بیمه خواهد بود.

نحوه ثبت اضافه کاری در لیست بیمه نیز به این صورت است که، در لیست بیمه تامین اجتماعی باید مبلغ اضافه کاری را در بخش مزایای مشمول اضافه کرد. توجه داشته باشید از آنجایی که اضافه کاری مشمول بیمه می باشد، تا سقف حقوق بیمه تامین اجتماعی مشمول پرداخت حق بیمه می باشد.

بنابراین در مورد حداکثر اضافه کاری در لیست بیمه میتوان اینطور گفت که مزایای اضافه کاری به شرطی که در محدوده سقف بیمه تامین اجتماعی باشد مشمول بیمه می شود.

همچنین اگر با احتساب مبلغ اضافه کاری، حقوق از حداقل حقوق معاف از مالیات بیشتر شود مشمول مالیات حقوق نیز می باشد.

با توجه به اینکه اضافه کاری مشمول بیمه می باشد، ممکن است این سوال مطرح شود که آیا اضافه کاری جز سابقه محسوب میشود؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که اضافه کاری جزء سابقه محسوب نمی شود. درست است که در محاسبه حقوق و مزایا اضافه کاری تاثیر بسزایی در افزایش حقوق کارگران دارد، اما افزایش ساعات کار به دلیل اضافه کاری تاثیری در سابقه بیمه فرد ندارد.

بر اساس قانون کار اضافه کاری از نظر زمانی محدودیت دارد و نمی توان ساعات زیادی را برای آن در نظر گرفت. همانطور که در ماده ۵۹ قانون کار اشاره شده است، اضافه کاری نباید بیش از ۴ ساعت در شبانه روز باشد. مگر در شرایط استثنا و توافق طرفین. بنابراین در صورتی که در شرایط عادی اضافه کاری روزانه را ۴ ساعت و ماه را ۳۰ روز در نظر بگیریم، حداکثر اضافه کاری در ماه برابر با ۱۲۰ ساعت خواهد شد.

در این بخش به بررسی اضافه کاری در قانون کار خواهیم پرداخت، و به این سوال پاسخ می دهیم که اضافه کاری طبق قانون کار چگونه محاسبه می شود؟

مطابق ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کاری کارگران در طول شبانه روز حداکثر ۸ ساعت و در طی یک هفته حداکثر ۴۴ ساعت در نظر گرفته شده است. بنابراین هر ساعتی اضافه بر این میزان، اضافه کاری محسوب خواهد شد. همچنین براساس ماده ۵۲ قانون کار، این میزان برای مشاغل سخت و زیان آور ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته می باشد.

در تبصره ماده ۵۹ قانون کار در مورد اضافه کاری آمده است که ساعات کار اضافی که توسط کارفرما به کارگران ارجاع می شود، نباید از ۴ ساعت در طول روز، بیشتر باشد. مگر در موارد استثنایی که طرفین، در این خصوص توافق نمایند. با توجه به ماده ۶۰ قانون کار، در مواردی که به دلیل جلوگیری از حوادث قابل پیش بینی یا اعاده فعالیت کارگاه، نیاز به کار اضافی باشد، کارفرما می تواند با پرداخت اضافه کاری، به میزان ۸ ساعت در طول روز، از کارگران درخواست انجام کار اضافه نماید. هرچند ضرورت این موضوع باید به تایید اداره کار برسد.

همچنین پاسخ به این سوال که آیا اضافه کاری اجباری است، در ماده ۵۹ قانون کار آمده است. طبق این ماده از قانون کار، اضافه کاری باید با توافق کارگر و کارفرما صورت بگیرد و نباید هیچ اجباری در آن باشد. همچنین شرایط اضافه کاری کارگران عبارتند از:

• ساعت کاری کارگر نباید بین ۲۲ تا ۶ صبح باشد، به عبارتی کارگر نباید شب کار باشد ( ماده 61 قانون کار ).
• شغل کارگر نباید جزء مشاغل سخت و زیان آور باشد ( ماده 61 قانون کار ).
• همچنین سن کارگر نباید کمتر از ۱۸ سال باشد.

بر اساس ماده ۶۳ قانون کار، تعطیلات رسمی تقویم کشور و ۱۱ اردیبهشت که روز کارگر است برای کارگران تعطیل است، و باید برای این روزهای تعطیل مزد پرداخت شود. بر اساس تبصره های ۱، ۲ و ۳ ماده ۶۲ قانون کار، به دلایل زیر بین کار در روز جمعه یا روزهای عادی تفاوت وجود دارد:

• اول اینکه تعطیل یک روز معین در هفته اجباری است. (یعنی اگر بنا بر ماهیت کار و ضرورت نیاز بود در روز جمعه کار انجام شود باید روز دیگری به‌جای جمعه به‌ عنوان روز تعطیل درنظر گرفته شود)‌
• دوم اینکه کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه کار می‌کنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه ۴۰٪ اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.

بتابراین با توجه به موارد مطرح شده، در صورت کار در روز تعطیل یکی از حالت های زیر رخ می دهد:

1. اگر روز تعطیل جمعه باشد و روز دیگری به جای جمعه تعطیل شود:
   در این حالت کار در روز جمعه مشمول فقط مشمول دریافت ۴۰ درصد فوق العاده جمعه کاری می باشد.
2. اگر روز تعطیل جمعه باشد و روز دیگری به جای جمعه تعطیل نشود:
   در این حالت کار در روز جمعه علاوه بر اینکه مشمول دریافت ۴۰ درصد فوق العاده جمعه کاری می باشد، کل ساعات حضور کارگر اضافه کار منظور می شود. پس مشمول دریافت ۴۰ درصد فوق العاده اضافه کاری نیز می شود.
3. اگر روز تعطیل جمعه نباشد و روز دیگری به جای آن تعطیل شود:
   در این حالت کار در روز تعطیل مانند کار در روزهای عادی بوده و هیچ فوق العاده ای تعلق نمی گیرد.
4. اگر روز تعطیل جمعه نباشد و روز دیگری به جای آن تعطیل نشود:
   در این صورت کار در روز تعطیل مشمول اضافه کاری خواهد شد و به آن ۴۰ درصد فوق العاده اضافه کاری تعلق می گیرد.
   

محاسبه اضافه کاری کارهای شیفتی و نوبت کاری نیز مشابه سایر انواع کار می باشد. در حالت کلی کارکرد بیش از کارکرد موظفی ماه به عنوان اضافه کار در نظر گرفته می شود. نکته مهم در محاسبه اضافه کاری این نوع کارها این است که کارکرد واقعی بر اساس نوع شیفت به درستی محاسبه شود. بعد از محاسبه کارکرد واقعی، با استفاده از ساعت کار موظفی برای ماه مربوطه، می توان کارکرد مشمول اضافه کاری را بدست آورد.

در انواع مختلف شیفت با توجه به گردش کار در صبح، عصر و شب فوق العاده نوبت کاری تعلق می گیرد. این فوق العاده ارتباطی با اضافه کاری ندارد. به علت اینکه بخشی از ساعات کار در شب واقع شده و نیز ثابت نبودن ساعت کاری در طول ماه، این فوق العاده به کارگران تعلق می گیرد.

در مورد اضافه کاری سرایدار نیز لازم است که ساعت شروع به کار و پایان کار در قرارداد مشخص شود و بر اساس آن اضافه کاری قابل محاسبه می باشد.