عیدی و سنوات به چه کسانی تعلق میگیرد

عیدی و سنوات مزایای قانونی برای کارگران می باشد که به تمامی کارکنان کارگاه‌های مشمول قانون کار تعلق می گیرد. کارگرانی که حداقل یک روز در کارگاهی فعالیت داشته باشند، مشمول دریافت عیدی و سنوات خواهند بود و حتی در صورت استعفا یا ترک کار، حق سنوات به نسبت مدت کارکرد به آن‌ها تعلق می‌گیرد. همچنین، در زمان مرخصی استعلاجی و مرخصی زایمان نیز عیدی و سنوات تعلق می گیرد.

شرایط تعلق عیدی براساس ماده قانونی عیدی در قانون کار تعیین می شود. این قانون شرایط و الزامات پرداخت عیدی و پاداش کارگران را تعیین کرده است.

بر اساس این ماده به همه افرادی که در کارگاه های مشمول قانون کار مشغول به کار هستند، عیدی تعلق می گیرد. به غیر از سازمان ها و ادارات دولتی و نیروهای نظامی و انتظامی اکثر مشاغل مشمول قانون کار هستند. در این ماده قانونی هیچ شرطی دیگری برای تعلق گرفتن عیدی در نظر گرفته نشده است. بنابراین در صورتی که فردی حتی یک روز هم در کارگاهی مشغول به کار باشد به وی عیدی تعلق می گیرد.

بر اساس تبصره یک ماده قانونی عیدی در قانون کار، مبلغ پرداختی به کارکنانی که کمتر از یک سال در کارگاه کار کرده‌اند، به نسبت ایام کارکرد در سال، و با احتساب شصت روز مزد به عنوان مبنا، محاسبه‌ می گردد. بنابراین برای کارکرد کمتر از یک سال هم عیدی تعلق می گیرد.

در ماده واحده عیدی و پاداش سالانه کارگران آمده است که حداکثر مبلغ عیدی برای کارگران، معادل نود روز حداقل مزد روزانه می باشد. سوالی که برای برخی پیش می آید این است که این حداکثر عیدی به چه کسانی تعلق می گیرد و چرا اکثر کارفرمایان حداقل مبلغ عیدی را پرداخت می کنند.

در پاسخ باید گفت کارفرما مکلف است حداقل معادل ۶۰ روز مزد کارگر را به عنوان عیدی سالانه پرداخت کند. حال اگر ۶۰ روز مزد کارگر، از ۹۰ روز حداقل حقوق اداره کار بیشتر شد، کارفرما حداکثر ۹۰ روز حداقل مزد را باید به عنوان عیدی بپردازد. مگر آنکه در قرارداد کار برای پرداخت مبلغ بیشتر توافق کرده باشد. یعنی حداکثر تعیین شده برای عیدی یک سقف حمایتی برای کارفرما است و کارفرما وظیفه ای برای پرداخت عیدی بیشتر از سقف مذکور ندارد.

تمام کارگرانی که مزد روزانه آنها بیشتر از یک و نیم برابر حداقل مزد اداره کار می باشد، سقف مبلغ عیدی را دریافت می کنند. به عنوان مثال در سال ۱۴۰۳ که حداقل حقوق اداره کار به صورت روزانه ۲,۳۸۸,۷۲۸ ریال می باشد، به تمام کارگرانی که مزد روزانه آنها بیشتر از ۳,۵۸۳,۰۹۲ ریال است، حداکثر عیدی یعنی۲۱۴,۹۸۵,۵۲۰ ریال تعلق می گیرد. اگر مزد روزانه بیشتر از این مقدار باشد، باز هم حداکثر عیدی همین مبلغ است، مگر اینکه کارفرما خودش بخواهد مبلغ بیشتری پرداخت کند.

در این رابطه در تبصره ۲ ماده واحده عیدی، در مورد سقف مبلغ عیدی اینطور بیان شده است:

برخی افراد تصور دارند که حق سنوات تنها به افرادی که قرارداد رسمی دارند تعلق می‌گیرد و افراد با قرارداد غیر رسمی یا بدون قرارداد مشمول دریافت آن نمی‌شوند. در صورتی که سنوات شامل تمام کارگران بوده و به تمام کارکنان با قرارداد رسمی، دائمی، موقت و پاره وقت تعلق می گیرد. حتی در صورتی که قرارداد کار مکتوب نباشد، قرارداد کار شفاهی بوده و باز هم کارگر مشمول دریافت سنوات می باشد.

سنوات به عنوان مزایای پایان خدمت در قانون کار تعریف شده است و طبق ماده ۲۴ قانون کار در زمان خاتمه قرارداد به کارگران تعلق می گیرد. بر اساس ماده ۲۱ قانون کار قرارداد کار به یکی از طرق زیر خاتمه می یابد.

• فوت کارگر
• بازنشستگی کارگر
• از کار افتادگی کلی کارگر
• انقضاء مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و عدم تجدید صریح یا ضمنی آن.
• پایان کار در قراردادهائی که مربوط به کار معین است .
• استعفای کارگر.
• فسخ قرارداد (اخراج و ...)
• ترک کار

بنابراین تفاوتی ندارد که خاتمه قرارداد به چه علت باشد. تحت هر شرایطی که همکاری با کارگر به پایان برسد کارفرما مکلف است به نسبت ایام کارکرد سنوات وی را پرداخت کند. حتی افرادی هم که در حین کار استعفا می‌دهند یا ترک کار می‌کنند مشمول دریافت حق سنوات هستند.

طبق ماده ۲۴ قانون کار، برای کارگرانی که یک سال یا بیشتر کار کرده اند سنوات در نظر گرفته شده است، اما ماده ۴۱ قانون رفع موانع تولید مصوب ۱۳۹۴/۰۲/۰۱ با اضافه کردن تبصره ۴ به ماده ۷ قانون کار قراردادهای کار موقت را نیز مشمول دریافت سنوات دانسته است. بر اساس تبصره ۴ ماده ۷ قانون کار، کارفرمایان موظفند به کارگران با قرارداد موقت به نسبت مدت کارکرد، مزایای قانونی پایان ‌کار را به مأخذ هر سال یک‌ ماه آخرین مزد پرداخت نمایند.

همانطور که در بخش قبل مطرح شد سنوات به نسبت ایام کارکرد و به ازای هر سال کار معادل یک ماه حقوق به کارگر تعلق می گیرد. این بدان معنی است به محض شروع به کار، سنوات نیز تعلق می گیرد. اما طبق ماده ۲۴ قانون کار زمان پرداخت حق سنوات در پایان قرارداد می باشد. در صورتی که کارفرما مبلغ سنوات را قبل از پایان قرارداد پرداخت کند، به صورت علی الحساب بوده و در زمان خاتمه قرارداد و بر اساس آخرین حقوق مبلغ سنوات قطعی محاسبه خواهد شد.

وزارت کار در بند ۴ و ۵ دستورالعمل شماره ۱۷ روابط کار مورخ ۱۳۹۰/۳/۱۶ کارگرانی که ترک کار می کنند را مشمول دریافت سنوات ندانسته است. اما بند های ۴ و ۵ این دستورالعمل توسط رای شماره ۱۳۴۷، ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹ مورخ ۱۳۹۵/۱۲/۱۷ هیات عمومی دیوان عدالت اداری باطل شده است. در این رای دیوان عدالت اداری آمده است:

طبق این رای دیوان عدالت اداری، در صورت ترک کار کارگر همچنان به وی سنوات تعلق می گیرد. بنابراین کارفرما مکلف است در زمان تسویه حساب کارگر علاوه بر سایر مزایای تسویه نشده به نسبت هر سال کار یک ماه حق سنوات به عنوان مزایای پایان خدمت به کارگر پرداخت کند و مستندات پرداخت را به فرم تسویه حساب کارگر ضمیمه کند.

با توجه به اینکه حکم قانونی مبنی بر منع پرداخت سنوات (مزایای پایان کار) به کارگری که ترک کار کرده است وجود ندارد و مقنن در ماده ۴۱ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور مصوب سال۱۳۹۴، دو تبصره ۴ و ۳ به ماده ۷ قانون کار الحاق کرده است. در تبصره ۴ ماده ۷ قانون کار مقرر شده است که: «کارفرمایان موظفند به کارگران با قرارداد موقت به نسبت مدت کارکرد، مزایای قانونی پایان کار را به ماخذ هر سال یک ماه آخرین مزد پرداخت نمایند.» بنابراین پرداخت مزایای پایان کار و سنوات پایان خدمت ولو به نسبت ایام کارکرد از جمله وظایف کارفرما است. در صورتی که کارفرما از پرداخت عیدی و سنوات امتناع کرد، می توانید از طریق اداره کار، شکایت از کارفرما بابت عیدی و سنوات را پیگیری کنید.

بر طبق ماده ۲۷ قانون کار کارفرما مکلف است در صورت اخراج کارگر، علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه، به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به عنوان حق سنوات به وی پرداخته و قرارداد کار را فسخ نماید.

همچنین بر اساس تبصره ماده ۱۶۵ قانون کار، در صورت شکایت از کارفرما بابت اخراج، اگر هیات حل اختلاف اداره کار اخراج کارگر را غیر موجه تشخیص دهد و حکم بازگشت به کار کارگر اخراجی را صادر کند و کارگر نخواهد به واحد مربوط بازگردد، کارفرما مکلف است که بر اساس سابقه خدمت کارگر به نسبت هر سال 45 روز مزد و حقوق به وی بپردازد.

در مورد تعلق گرفتن عیدی بعد از اخراج باید گفت تفاوتی ندارد که خاتمه قرارداد به چه علت باشد. تحت هر شرایطی که همکاری با کارگر به پایان برسد کارفرما مکلف است تمام مطالبات کارگر را تسویه کند. عیدی نیز یکی از مزایایی است که به کارگران مشمول قانون کار تعلق می گیرد. درست است که زمان پرداخت عیدی پایان سال می باشد، اما در صورتی که کارگر قبل از پایان سال از کار اخراج شود لازم است که عیدی وی به نسبت ایام کارکرد محاسبه و پرداخت شود.

گاهی اوقات افراد بنا به دلایلی از جمله بیماری مدتی را در مرخصی استعلاجی به سر می برند. سوال این است که آیا در ایام مرخصی استعلاجی نیز عیدی تعلق می گیرد؟

بر اساس ماده ۷۴ قانون کار مرخصی استعلاجی با تایید سازمان تامین اجتماعی جزو سوابق کار و بازنشستگی خواهد بود. بنابراین به ایام مرخصی استعلاجی همانند سابقه کار عادی، عیدی و سنوات خدمت تعلق می گیرد. در زمان مرخصی استعلاجی، پرداخت حقوق پایه بر عهده سازمان تامین اجتماعی می باشد اما پرداخت عیدی و سنوات به عهده کارفرما است.

ایام مرخصی زایمان بانوان مانند ایام مرخصی استعلاجی کارگران می باشد. بنابراین به کارگرانی که در مرخصی زایمان هستند نیز عیدی و سنوات تعلق می گیرد، که پرداخت آن بر عهده کارفرما است.

همانطور که مطرح شد سنوات به نسبت سابقه کار در طول مدت قرارداد و عیدی نیز به نسبت سابقه کار در طول یک سال به کارگران تعلق می گیرد. ایام مرخصی استحقاقی نیز جزء سابقه کارگر محسوب می شود. بنابراین به مدتی که کارگر در مرخصی استحقاقی به سر می برد مانند روزهای کاری عادی، عیدی و سنوات تعلق می گیرد، که پرداخت عیدی و سنوات در دوران مرخصی استحقاقی بر عهده کارفرما است.

بر طبق قانون تجارت مدیرعامل وکیل شرکت محسوب می شود و نه کارگر. بنابراین مدیرعامل می تواند رایگان کار کند یا در ازای دریافت مزد وظایفی نیز به وی محول شود. در صورتی که مدیرعامل حقوق دریافت نکند مشمول قانون کار نمی باشد و بنابراین عیدی و سنوات به وی تعلق نمی گیرد.

اما اگر مدیرعامل علاوه بر وظیفه مدیریت عهده دار شغل موظفی دیگر مانند: مدیر داخلی، مدیر فروش، مدیرمالی و ... باشد، در این صورت مشمول قانون کار است و مانند سایر کارگران مشمول دریافت عیدی و سنوات می باشد.

طبق قانون هیچ منعی برای بکارگیری بازنشستگان در بخش خصوصی و کارگاه های مشمول قانون کار وجود ندارد. یعنی کارفرمایان می توانند بدون نگرانی از جریمه افراد بازنشسته را استخدام کنند. در قانون کار نیز هیچ شرطی برای افراد بازنشسته وجود ندارد. بنابراین افراد بازنشسته هم مانند سایر افراد، در صورت اشتغال کارگر شناخته می شوند و مشمول دریافت عیدی و سنوات هستند. در واقع اگر فرد بازنشسته برای عیدی و سنوات از کارفرما شکایت کند، اداره کار بدون در نظر گرفتن اینکه فرد قبلا بازنشسته شده یا خیر، رای به پرداخت عیدی و سنوات توسط کارفرما می دهد.

نکته ای که در اینجا باید به آن توجه شود این است که امکان قطع مستمری بازنشستگی به علت اشتغال وجود دارد. هرچند طبق رای دیوان عدالت اداری در خصوص بکارگیری بازنشستگان تحت شرایطی امکان اشتغال بازنشستگان بدون قطع مستمری وجود دارد.

به اشخاصی که مشمول قانون کار نیستند، عیدی و سنوات تعلق نمی گیرد. در زیر به اشخاصی که مشمول قانون کار نیستند و به آنها عیدی و سنوات تعلق نمی گیرد اشاره شده است:

• کارآموزانی که با معرفی نامه کتبی از طرف دانشگاه یا مدارس فنی و حرفه ای برای دوره های کارآموزی به کارگاه ها معرفی می شوند و حقوقی از کارفرما دریافت نمی کنند، مشمول قانون کار نیستند و بنابراین به آنها عیدی و سنوات تعلق نمیگیرد.
• به افرادی که بیمه بیکاری دریافت می‌کنند، عیدی و سنوات پرداخت نمی‌شود.
• به اعضای هیات مدیره و مدیرعامل که شغل موظفی در شرکت ندارند و مشمول قانون کار نیستند، عیدی و سنوات تعلق نمی گیرد
• به اتباع خارجی که مجوز کار ندارند، مشمول قانون کار نمی باشند و عیدی و سنوات تعلق نمی گیرد.
• همسر، فرزندان، پدر و مادر صاحب کار در کارگاه های خانوادگی مشمول قانون کار نیستند و به آنها عیدی و سنوات تعلق نمی گیرد. اگرچه به سایر کارکنان که نسبت خانوادگی فوق را ندارند و در کارگاه خانوادگی مشغول به کار هستند، عیدی و سنوات تعلق می گیرد.