قانون و مهلت تسویه حساب با کارگر

عدم دانش کافی در زمینه قانون و مهلت تسویه حساب با کارگر، علت اکثر محکومیت های کارفرما در تسویه حساب با کارگر می باشد. در اینجا با بررسی تسویه حساب از منظر قانون کار، به مواردی که در زمان پایان همکاری به منظور تسویه حساب قانونی با کارگر، باید در تسویه حساب در نظر گرفته شود پرداخته ایم.

تسویه حساب در اصطلاح قانونی به معنای انجام تمامی تعهدات مالی یا حقوقی بین دو یا چند طرف است. تسویه حساب از منظر قانون کار به معنای صاف کردن تمام حقوق و بدهی‌های مالی بین کارگر و کارفرما می باشد.

برای زمانی که کارگر نیرو و وقت خود را در اختیار کارفرما قرار می دهد، حقوق و مزایایی به وی تعلق می گیرد که می بایست توسط کارفرما پرداخت شود. هر یک از این مزایا از قبیل: حقوق، مزایای رفاهی و انگیزشی، اضافه کاری، شب کاری،‌ عیدی و سنوات و ... در قانون کار تعریف شده اند. کارفرما مکلف است هر یک از این مزایا را در موعد مقرر به کارگر پرداخت کند. بخشی از این مزایا که تحت عنوان حقوق شناخته می شود می بایست به صورت ماهانه تسویه شود. تسویه حقوق معمولا در پایان هر ماه انجام می شود و از طریق فیش حقوقی بین کارگر و کارفرما مستند می شود.

غالبا وقتی صحبت از تسویه حساب به میان می آید، منظور تسویه حساب پایان سال، یا تسویه حساب پایان قرارداد می باشد. در ادامه به بررسی قانون تسویه حساب پایان سال و پایان قرارداد پرداخته ایم.

معمولا برای تسویه حساب‌ کارگر لازم است تا تمام بدهی ها و مطالبات وی مشخص گردد و بر اساس آن تسویه حساب انجام گیرد. برای این منظور تسویه با کارگران طی دو مرحله زیر انجام می شود:

1. تسویه حساب اداری
   در زمان پایان همکاری، اولین مرحله تسویه با کارگر، تسویه حساب اداری می باشد. در برخی از کارگاه ها، ممکن است لوازم و تجهیزاتی به منظور انجام کارها در اختیار کارگران قرار داده شود. در این موارد، لازم است تا ابتدا این وسایل به کارفرما تحویل داده شود. به عبارتی می توان گفت پیش شرط تسویه حساب مالی در این کارگاه ها این است که وسایلی که نزد کارگر به امانت سپرده شده است، تحویل داده شود. زیرا در صورتی که بخشی از این لوازم تحویل داده نشود، در تسویه حساب مالی به عنوان بدهی کارگر در نظر گرفته می شود. همچنین در صورتی که کارگر از تحویل وسایل خودداری کند، کارفرما می تواند از کارگر بابت خیانت در امانت شکایت کند.
2. تسویه حساب مالی
   بعد از انجام تسویه حساب اداری، علاوه بر تعیین آخرین حقوق و دستمزد کارگر، حقوق معوق، مزایای تسویه نشده، عیدی و سنوات و سایر مزایا به نسبت ایام کارکرد وی محاسبه و در فرم تسویه حساب درج خواهد شد. همچنین بدهی های کارگر نظیر وام های دریافتی و یا کسوراتی که بابت عدم تحویل لوازم و وسایل مورد امانت نزد کارگر ایجاد شده است، از مبلغ مطالبات وی کسر می گردد. در نهایت مبلغی که کارگر از کارفرما طلب دارد، واریز شده و فرم تسویه حساب به امضای کارگر می‌رسد. در اینجا لازم است تا سند پرداخت ضمیمه فرم تسویه حساب گردد. توجه داشته باشید که تسویه حساب بدون انجام پرداخت و مستندات پرداخت مورد قبول اداره کار نمی باشد.

زمانی که کارگر نیرو و وقت خود را در اختیار کارفرما قرار می دهد، حقوق و مزایایی به وی تعلق می گیرد که می بایست توسط کارفرما پرداخت شود. با توجه به این که در پایان قرارداد رابطه کاری به اتمام می رسد،‌ لازم است تا همه چیز بین کارگر و کارفرما تصفیه شود. اگر هر یک از این مزایا در زمان پایان همکاری پرداخت نشده باشد،‌ کارگر می تواند درخواست تسویه آنها را داشته باشد:

• حقوق معوقه تا پایان قرارداد
• اضافه کاری، نوبت کاری، جمعه کاری و ...
• عیدی و پاداش به نسبت روزهای کارکرد
• مانده مرخصی (حداکثر ۹ روز)
• دیگر مزایا و پاداش های توافق شده در قرارداد کار

در فرم تسویه حساب کارگر می بایست همه موارد مطرح شده مشخص شود، و علاوه بر امضای فرم تسویه حساب توسط کارگر، لازم است سند پرداخت نیز ضمیمه برگه تسویه حساب شود. توجه داشته باشید که تسویه حساب بدون انجام پرداخت و مستندات پرداخت مورد قبول اداره کار نمی باشد.

مزایای سالیانه از قبیل عیدی و پاداش و بازخرید مانده مرخصی استحقاقی معمولا در تسویه حساب پایان سال پرداخت می شود. همچنین سنوات طبق قانون کار جزء مزایای پایان خدمت می باشد، اما برخی شرکت ها مبلغ سنوات را در پایان هر سال پرداخت می کنند. در اینجا دو حالت اتفاق می افتد:

• قرارداد کار در پایان سال به اتمام می رسد. در این حالت لازم است در پایان سال مبلغ سنوات نیز تسویه شود.
• قرارداد کار در پایان سال به اتمام نمی رسد. در این حالت مبلغ سنوات پرداختی علی الحساب می باشد.

بنابراین در فرم تسویه حساب پایان سال موارد زیر باید مشخص شود:

• مبلغ عیدی: براساس ماده واحده عیدی و پاداش مصوب سال ۱۳۷۰، کارفرما مکلف است به هر یک از کارگران خود به ازای هر سال کار معادل شصت روز آخرین مزد،‌ به عنوان عیدی و پاداش بپردازد. این مبلغ در قرارداد های کمتر از یکسال به نسبت روزهای کارکرد تعلق می گیرد.
  
• مبلغ سنوات: بر اساس ماده ۲۴ قانون کار کارفرما مکلف است برای هر سال سابقه، اعم از متوالی یا متناوب، بر اساس آخرین حقوق، مبلغی معادل یک ماه حقوق به عنوان مزایای پایان کار به کارگر پرداخت نماید. این مبلغ در قرارداد های کمتر از یکسال به نسبت روزهای کارکرد تعلق می گیرد.
  
• مبلغ بازخرید مانده مرخصی: طبق ماده ۶۶ قانون کار، کارگر می تواند حداکثر ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند. اغلب شرکت ها با بازخرید مانده مرخصی، این مبلغ را در پایان سال تسویه می کنند.

بر اساس ماده ۲۲ قانون کار تمام مطالبات کارگر که در ازای اشتغال به کار به وی تعلق می گیرد، با پایان یافتن قرارداد کار می بایست تسویه شود. بدیهی است در پایان قرارداد رابطه کاری به اتمام می رسد،‌ و لازم است تا همه چیز بین کارگر و کارفرما تصفیه شود. اگر هر یک از این مزایا در زمان پایان همکاری پرداخت نشده باشد،‌ کارگر می تواند درخواست تسویه آنها را داشته باشد:

• حقوق معوقه تا پایان قرارداد
• اضافه کاری. نوبت کاری. جمعه کاری و ...
• عیدی و پاداش به نسبت روزهای کارکرد
• سنوات خدمت به نسبت روزهای کارکرد
• مانده مرخصی (حداکثر ۹ روز)
• دیگر مزایا و پاداش های توافق شده در قرارداد کار

در فرم تسویه حساب کامل می بایست همه موارد مطرح شده مشخص شود، و علاوه بر امضای فرم تسویه حساب توسط کارگر، لازم است سند پرداخت نیز ضمیمه برگه تسویه حساب شود. در غیر اینصورت کارگر می تواند اقدام به شکایت از کارفرما بابت عدم تسویه حساب کند.

همچنین کارفرما نیز در هنگام تصفیه حساب پایان قرارداد می تواند موارد زیر را از کارگر مطالبه نماید:

• درصورت گرفتن هرگونه وام، میبایست وام باقیمانده را تسویه نماید.
• لوازم و وسایلی که در مدت قرارداد کار نزد او به امانت بوده را تحویل دهد.

توجه داشته باشید که بعد از اتمام همکاری، حتما نسبت به ثبت ترک کار در لیست بیمه اقدام شود. زیرا از نظر تامین اجتماعی، تا زمانی که ترک کار اعلام نشده، کارگر همچنان تحت پوشش بیمه می باشد و کارفرما مکلف به پرداخت حق بیمه وی می باشد. در غیر اینصورت مشمول جریمه بیمه نکردن کارگر و بدهی تامین اجتماعی می شود.

در برخی از کارگاه ها و شرکت ها عرف است که مبلغ عیدی و سنوات به صورت ماهانه با سایر حقوق و مزایا پرداخت می شود. طبق ماده ۲۴ قانون کار مبنای محاسبه سنوات، آخرین حقوق کارگر در زمان خاتمه قرارداد می باشد. بر این اساس تا زمانی که قرارداد کار به اتمام نرسیده باشد، مبلغ قطعی سنوات نیز مشخص نمی شود. بنابراین هر مبلغی که تحت عنوان سنوات پرداخت شود به صورت علی الحساب می باشد.

بر اساس ماده ۲۲ قانون کار تمام مطالبات کارگر که در ازای اشتغال به کار به وی تعلق می گیرد، با پایان یافتن قرارداد کار می بایست تسویه شود. پرداخت حقوق و هر یک از مزایای ماهانه، سالانه و یا مزایای پایان خدمت برای کارفرما الزام شده است.

فرصت یک ماهه یا سه ماهه برای تسویه حساب صحت ندارد و کارفرما می بایستی بلافاصله پس از خاتمه قرارداد کار نسبت به پرداخت مطالبات کارگر اقدام نماید. در صورتی که تسویه حساب با تاخیر انجام شود، کارگر می تواند در مراجع حقوقی بابت دریافت خسارت تاخیر تادیه از کارفرما شکایت کند.

در اینجا زمان تسویه حساب با کارگر برای هر یک از مزایای زیر جداگانه مطرح شده است:

• تسویه حساب حقوق و مزایا: بر اساس ماده ۳۷ قانون کار، قرارداد یا عرف کارگاه ملاک مهلت پرداخت مزد یا حقوق در نظر گرفته می شود. در کارهای روز مزد و یا پروژه ای با مدت کمتر از یک ماه، معمولا بلافاصله بعد از اتمام کار، کارفرما تسویه حساب کارگران را انجام می دهد.
• در قرارداد های مدت موقت و بیش از یک ماه، معمولا حقوق و مزایا به صورت ماهانه و در پایان هر ماه پرداخت می شود.
  
• تسویه حساب مزایای سالیانه: مزایای سالیانه از قبیل عیدی و پاداش و بازخرید مانده مرخصی استحقاقی در تسویه حساب پایان سال پرداخت می شود.
• تصفیه حساب پایان قرارداد: مزایای پایان خدمت یا سنوات در زمان اتمام قرارداد کار پرداخت می شود. اگر قرارداد کار موقت باشد و پس از اتمام آن مجدد تمدید شود در اتمام هر قرارداد کار موقت تصفیه حساب با کارگر انجام می شود.

سوالی که در اینجا پیش می آید این است که مهلت پرداخت تسویه حساب کارفرما با کارگر در زمان قطع همکاری چقدر است؟ آیا اگر کارفرما اقدام به تسویه حساب نکند، یا با تاخیر نسبت به پرداخت تسویه حساب با کارگر اقدام کند، مبلغ مطالبات کارگر بر اساس نرخ روز و با جریمه دیرکرد محاسبه خواهد شد یا خیر؟

در پاسخ به این سوال باید گفت در قانون کار نحوه محاسبه هر یک از آیتم های حقوق و مزایا مشخص شده است. ماده ۲۲ قانون کار نیز اشاره کرده است که در پایان همکاری می بایست تمام این مطالبات تسویه شود. اما قانون کار برای جریمه تاخیر در پرداخت مطالبات یا همان تاخیر تادیه، صحبتی نکرده است. بنابراین در صورتی که کارگر بابت مطالبات خود از کارفرما شکایت کند، مبلغ مطالبات بر مبنای زمان تحقق محاسبه خواهد شد. اما نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که کارگر می تواند در مراجع حقوقی نسبت دریافت خسارت تاخیر تادیه بابت مطالبات خود اقدام کند تا حق و حقوق خود را به نرخ روز دریافت کند.

برای تنظیم آنلاین و رایگان متن تسویه حساب با کارگر به صفحه فرم تسویه حساب کارگر بیدبرگ مراجعه نمایید. همچنین در اینجا متن فرم تسویه حساب پایان قرارداد، برای تسویه حساب با پرسنل را قرار داده ایم.

گاهی اوقات کارگر بعد از امضای رسید تسویه حساب، به علت عدم دریافت تمام یا بخشی از مطالبات خود قصد شکایت از کارفرما را دارد. این اتفاق زمانی رخ می دهد که كارفرما بر اساس يک رويه اشتبـاه و با هدف جلوگيري از شکایت احتمالی کارگر، با آماده کردن فرم تسویه حساب با کارگر اقدام به امضا گرفتن از کارگر می کند. بعضی مواقع نیز کارفرما تسویه حساب محضری با کارگر را در دفاتر اسناد رسمی ثبت می کند، در حالی که تسویه حساب را انجام نداده است یا مبلغ را کامل پرداخت نکرده است.

به استناد رای دیوان در خصوص الزام ارائه سند پرداخت همراه با برگ تسویه حساب، به شماره 17-20 مورخ 1397/1/27، برگ تسويه حساب بدون بررسی اسناد مالی کارفرما و بدون ارائه سند پرداخت، فاقد اعتبار قانوني است. بنابراین حتی در صورت امضا گرفتن و اقرار کارگر به دریافت کلیه حقوق خود، باز هم کارگر می تواند بابت عدم تسویه حساب از کارفرما شکایت کند.

بر اساس ماده ۲۱ قانون کار یکی از راه های اتمام قرارداد کار استعفا عنوان شده است. در تبصره این ماده آمده است کارگری که استعفا می کند موظف است ابتدا " استعفای خود را کتبا" به کارفرما اطلاع دهد و به مدت یک ماه به کار خود ادامه دهد. با رعایت این شرایط یک ماه بعد از اعلام استعفا، قرارداد کار پایان می یابد. بنابراین کارفرما مکلف است نسبت به تسویه حساب با کارگر اقدام نماید. در مورد مدت زمان تسویه حساب بعد از استعفا می توان گفت، بلافاصله پس از مهلت یک ماهه اعلام استعفا توسط کارگر، کارفرما می بایست با کارگر تسویه حساب کند.

کارفرما موظف است بعد از خاتمه کار، تمام حق و حقوق کارگر را بپردازد. گاهی اوقات کارفرما در تسویه حساب با کارگر کوتاهی کرده و تسویه حساب را با تاخیر زیاد انجام می دهد و یا اصلا تسویه حساب نمی کند. در این شرایط کارگر می تواند نسبت به شکایت از کارفرما بابت تسویه حساب اقدام کند و با ارائه مدارک و دفاعیات، حقوق و مزایای پرداخت نشده خود را از کارفرما مطالبه کند.

کارگر باید توجه داشته باشد در صورتی که تسویه حساب به صورت کامل انجام نشده باشد، امضای فرم تسویه حساب چه روی برگ عادی و چه به صورت محضری، باعث می شود در اثبات ادعای خود برای تسویه حساب دچار مشکل شود. بنابراین توصیه می شود، تا زمانی که مطالبات و مبلغ مندرج در برگ تسویه حساب به صورت کامل پرداخت نشده است، آن را امضا نکنید.

بر اساس ماده ۲۴ قانون کار در صورت خاتمه قرارداد کار، کارفرما مکلف است به ازای هر سال سابقه، اعم از متوالی یا متناوب، بر اساس آخرین حقوق مبلغی معادل یک ماه حقوق به عنوان مزایای پایان کار به وی پرداخت نماید. با توجه به این ماده قانونی حق سنوات فقط به کارگری که مطابق قرارداد، یک سال یا بیشتر، به کار اشتغال داشته،‌تعلق می گرفت. اما این قانون با تبصره ۴ ماده ۴۱ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر اصلاح شده است. بر اساس تبصره کارفرمایان موظفند به کارگران با قرارداد موقت به نسبت مدت کارکرد، مزایای قانونی پایان ‌کار را به ماخذ هر سال یک‌ ماه آخرین مزد پرداخت نمایند.

همچنین توجه داشته باشید که در تسویه سنوات مواردی از حقوق که می بایست در پرداخت سنوات در نظر گرفت شامل: مزد ثابت، پایه سنوات و مزایای به تبع شغل (حق سرپرستی، حق جذب، سختی کار و...)‌ می باشد. اضافه کاری و مزایای به تبع شاغل (بن کارگری، حق مسکن، حق اولاد، حق تاهل و..) در محاسبه سنوات در نظر گرفته نمی شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه به صفحه سنوات بیدبرگ مراجعه نمایید.