ترک کار: قوانین، عواقب و نحوه اعلام

در اینجا ضمن بررسی قانون ترک کار و تفاوت آن با غیبت و استعفا، نحوه اعلام ترک کار به تامین اجتماعی، اداره کار و اداره مالیات را تشریح شده است. همچنین به عواقب و جریمه ترک کار کارگران و شرایط بازگشت به کار بعد از ترک کار پرداخته شده است.

ترک کار کارگران از لحاظ حقوقی مفهوم مشخصی دارد و با عدم حضور در محل کار متفاوت است. علاوه بر این، عنوان ترک کار در قانون کار و بیمه تامین اجتماعی کاملا متفاوت هستند. در قانون کار منظور از ترک کار، فسخ یکجانبه قرارداد کار توسط کارگر می باشد. اما در قانون تامین اجتماعی ترک کار به معنی اتمام همکاری و پایان حضور کارگر در کارگاه می باشد. در قانون تامین اجتماعی، تا زمانی که کارگر در کارگاه مشغول به کار است از مزایای بیمه تامین اجتماعی برخوردار است و کارفرما مکلف است حق بیمه وی را پرداخت کند. از منظر این قانون به هر روشی که همکاری پایان یافته باشد، ترک کار صورت گرفته و باید این موضوع از طریق لیست بیمه به اطلاع سازمان تامین اجتماعی برسد.

قانون کار در مورد ترک کار کارگر و تبعات آن، به صورت صریح نپرداخته است. در این زمینه می توان به تبصره ماده ۲۱ قانون کار و ماده ۲۵ قانون کار اشاره نمود که به صورت غیر مستقیم به ترک کار اشاره دارد. بر اساس تبصره ماده ۲۱ قانون کار، کارگری که استعفا می کند موظف است یک ماه به کار خود ادامه داده و بدوا استعفای خود را کتبا به کارفرما اطلاع دهد. در اینجا به صورت تلویحی تفاوت استعفا و ترک کار مشخص می شود. یعنی اگر کارگری که قصد ادامه همکاری ندارد، بدون اطلاع و اعلام استعفای خود به کارفرما، در محل کار حضور نیابد، ترک کار کرده است.

ماده ۲۵ قانون کار نیز بیان می کند هر گاه قرارداد کار برای مدت موقت و یا برای انجام کار معین، منعقد شده باشد هیچیک از طرفین به تنهایی حق فسخ آن را ندارد. این ماده قانونی نیز اشاره می کند که کارگر و کارفرما حق فسخ یکجانبه قرارداد کار را ندارند. فسخ یکجانبه قرارداد کار از سمت کارگر ترک کار، و فسخ قرارداد از جانب کارفرما اخراج تلقی می شود.

همانطور که ملاحظه می کنید هیچ یک از این ماده های قانونی به صورت شفاف تعریف ترک کار، شرایط و تبعات آن را بیان نکرده است. تا پیش از سال ۱۳۹۰عدم تعریف ترک کار در قانون کار به عنوان یکی از ضعف های این قانون باعث اختلاف نظر بین مراجع حل اختلاف بود. در نتیجه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با صدور دستورالعمل شماره ۱۷ روابط کار مورخ ۱۳۹۰/۳/۱۶ سعی کرد از اختلاف نظر مراجع حل اختلاف کار در زمینه ترک کار کارگر جلوگیری نماید. در این دستورالعمل ترک کار به صورت زیر تعریف شده است:

تفاوت غیبت با ترک کار در این است که در غیبت قصد فسخ قرارداد توسط کارگر وجود ندارد ولی در ترک کار، کارگر دیگر تمایلی به بازگشت به کار را ندارد.

از نظر زمان عدم حضور در کارگاه، ملاک مشخصی نمی توان برای تفاوت غیبت با ترک کار ارایه نمود، زیرا امکان دارد کارگری با قصد ترک کار یک روز یا کمتر در محل کار حضور نداشته باشد. از طرف دیگر، کارگری ممکن است ده روز یا بیشتر در محل کار حضور پیدا نکند، ولی قصد فسخ یکجانبه قرارداد کار را نداشته باشد، که در این حالت غیبت محسوب می شود.

البته هر چه زمان عدم حضور در کارگاه بیشتر باشد، می تواند ظاهر، اماره و قرینه ای به همراه قراین دیگر بر ترک کار محسوب شود.

بعد از ترک کار کارگر، کارفرما می بایست این موضوع را به سازمان تامین اجتماعی، اداره مالیات و اداره کار اطلاع دهد. در ادامه نحوه اعلام ترک کار به هر یک از این ادارات و هدف از این اعلام را تشریح کرده ایم.

در صورتی که کارفرما نگرانی بابت شکایت کارگر بابت اخراج و بازگشت به کار کارگر را دارد، می تواند طی نامه ای ترک کار کارگر را به اطلاع اداره کار برساند. با توجه به اینکه استعفا و قرارداد کار بصورت کتبی می باشد، به عنوان یک سند رسمی دارای اعتبار است، لذا با اتمام همکاری در صورت استعفا یا پایان قرارداد، الزامی به ثبت آن در اداره کار نمی باشد. اما در صورتی که کارگر بدون اطلاع و هماهنگی قبلی ترک کار کرده و به محل کار مراجعه نکند، کارفرما می باست ترک کار کارگر را طی نامه کتبی به اداره کار محل کارگاه اعلام نماید.

در زیر یک نمونه متن نامه اعلام ترک کار به اداره کار آورده شده است:

کارفرما می تواند از طریق لیست بیمه نسبت به اعلام ترک کار کارگر به تامین اجتماعی اقدام کند. در واقع سایت اعلام ترک کار همان سامانه eservices.tamin.ir تامین اجتماعی می باشد. برای کسب راهنمایی در زمینه اعلام ترک کار در لیست بیمه بر روی دکمه زیر کلیک کنید:

در صورت عدم اعلام ترک کار در لیست بیمه توسط کارفرما، تامین اجتماعی نسبت به صدور ابلاغیه بدهی برای ماه های بعدی که هنوز ترک کار به تامین اجتماعی اعلام نشده است می کند.

در سامانه جدید مالیات حقوق در فهرست حقوق هر ماه، تاریخ پایان کار در عملیات هر شخص وجود ندارد. بنابراین باتوجه به تغییرات سامانه مالیات حقوق در سال 1403 سوالی که مطرح می شود این است که تاریخ پایان کار پرسنل در لیست مالیات حقوق به چه صورت ثبت شود؟ 

فرایند اعلام ترک کار در سایت مالیات به این صورت می باشد:

1. از بخش حقوق بگیران وارد فهرست حقوق بگیران شوید. در فهرست حقوق بگیران لیست پرسنل را مشاهده می کنید. 
2. در سطر مربوط به پرسنل مورد نظر که قصد اعلام ترک کار دارید، بر روی "عملیات" کلیک کنید. 
3. در پنحره ای که باز میشود تاریخ را ثبت کنید و بر روی ثبت پایان کار کلیک کنید.

همانطور که مطرح شد ترک کار کارگر به تامین اجتماعی، اداره کار و مالیات اعلام می شود. مهلت اعلام ترک کار به تامین اجتماعی حداکثر تا پایان ماه بعد از ترک کار میباشد. یعنی اگر کارگری ترک کار کند،‌ کارفرما باید در اولین لیست بیمه ارسالی این موضوع را به اطلاع تامین اجتماعی برساند. از آنجایی که که مهلت ارسال لیست بیمه حداکثر تا پایان ماه بعد می باشد، بنابراین مهلت اعلام ترک کار به تامین اجتماعی حداکثر تا پایان ماه بعد می باشد. بر همین اساس مهلت اعلام ترک کار به اداره مالیات نیز همزمان با ارسال لیست مالیات حقوق می باشد.

اعلام ترک کار به اداره کار برای کارفرما مهلت مشخصی ندارد. اما از آنجایی که معمولا مهلت شکایت کارگر بابت اخراج و درخواست بازگشت به کار، حداکثر یک ماه است، بهتر است هرچه سریعتر نسبت به اعلام ترک کار کارگر به اداره کار اقدام کنید تا در هیات تشخیص اداره کار، مستندات شما برای اثبات ترک کار کارگر کامل تر باشد.

تا پیش از سال ۱۳۹۰عدم تعریف ترک کار در قانون کار به عنوان یکی از ضعف های این قانون باعث اختلاف نظر بین مراجع حل اختلاف بود. در نتیجه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با صدور دستورالعمل شماره ۱۷ روابط کار مورخ ۱۳۹۰/۳/۱۶ سعی کرد از اختلاف نظر مراجع حل اختلاف کار در زمینه ترک کار کارگر جلوگیری نماید. البته بند های ۴ و ۵ این دستورالعمل توسط رای شماره ۱۳۴۷، ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹ مورخ ۱۳۹۵/۱۲/۱۷ هیات عمومی دیوان عدالت اداری باطل شده است. در این رای دیوان عدالت اداری آمده است:

طبق این رای دیوان عدالت اداری، در صورت ترک کار کارگر همچنان به وی سنوات تعلق می گیرد. بنابراین کارفرما مکلف است در زمان تسویه حساب کارگر علاوه بر سایر مزایای تسویه نشده از قبیل: عیدی و پاداش، مانده مرخصی، حقوق معوق و ... ، به نسبت هر سال کار یک ماه حق سنوات به عنوان مزایای پایان خدمت به کارگر پرداخت کند.

اگر کارگری قصد فسخ قرارداد کار به دلایلی مانند تغییر شغل داشته باشد، باید با اطلاع دادن به کارفرما این امکان را فراهم کند تا کارفرما بتواند شخص دیگری را جایگزین نماید. یعنی کارگر نباید بدون اطلاع کار خود را ترک کند. طبق تبصره ماده ۲۱ قانون کار کارگر مکلف است ضمن اعلام استعفا به کارفرما، یک ماه به کار خود ادامه دهد. در غیر اینصورت ترک کار توسط کارگر باعث می شود کارگر از برخی مزایا و حمایت های قانونی محروم شود. یکی از حمایت هایی که برای کارگران در نظر گرفته شده بیمه بیکاری می باشد. در صورتی که کارگر به میل خود ترک کار کند، از دریافت بیمه بیکاری محروم خواهد شد. سایر مزایا نظیر: عیدی، سنوات، بازخرید مرخصی باقیمانده و ... حتی در صورت ترک کار نیز به کارگر تعلق خواهد گرفت.

علاوه بر این در صورتی که کارفرما بابت ترک کار کارگر متحمل ضرر و خسارت شود، می تواند بعد از پیگیری این موضوع در مراجع قضایی و اثبات ادعای خود نسبت به دریافت خسارت از کارگر اقدام کند.

چنانچه ترک کار و فسخ یکجانبه قرارداد کار از طرف کارگر، باعث ورود خسارت به کارفرما شود، در این صورت شکایت کارفرما از کارگر بابت ترک کار در دادگاه قابل پیگیری می باشد. لازم به توضیح است که در این حالت نباید شکایت صراحتا با موضوع ترک کار صورت پذیرد، چرا که صرف موضوع ترک کار در حوزه اختلافات کارگری و کارفرمایی می باشد و در صلاحیت مراجع حل اختلاف اداره کار است. بنابراین در این حالت شکایت از کارگر توسط کارفرما در دادگاه می بایست با موضوع مطالبه خسارت وارده بابت فسخ یکجانبه قرارداد توسط کارگر باشد.

چنانچه ترک کار و فسخ یکجانبه قرارداد کار به صورت مستقیم خساراتی از قبیل: توقف تولید به کارفرما وارد کند، این خسارت قابل طرح و بررسی در مراجع قضایی خواهد بود. البته برای اینکه رای به محکومیت کارگر صادر شود، باید در وهله اول بروز خسارت اثبات شود و سپس ترک کار کارگر اثبات شده و در نهایت میزان تاثیر ترک کار در خسارت مورد ادعا تعیین شود. این فرآیند زمان بر است و قطعی نمی باشد.

بر اساس ماده ۲۱ قانون کار یکی از راه های خاتمه قرارداد کار، پایان مدت قرارداد در قراردادهای کار با مدت موقت و عدم تجدید صریح یا ضمنی آن می باشد. بنابراین پس از پایان قرارداد کار، هیچ منعی برای ترک کار وجود نخواهد داشت و کارفرما می بایست نسبت به تسویه حساب با کارگر اقدام کند. مگر اینکه با توافق کارگر نسبت به تمدید قرارداد به صورت کتبی و یا ضمنی، قرارداد ادامه پیدا کند.

گاهی اوقات پیش می آید که کارگر در خواست برگشت به کار بعد از ترک کار را دارد. در این گونه مواقع اگر کارفرما با برگشت به کار کارگر موافق باشد، می بایست نکاتی را رعایت کند. اولین اقدامی که در این مورد باید انجام شود این است که دوباره نام کارگر را در لیست بیمه اعلام نماید تا به عنوان بیمه شده در کارگاه فعال گردد. در غیر اینصورت کارفرما مشمول جریمه بیمه تامین اجتماعی خواهد شد. علاوه بر این اگر بعد از ترک کار مراحل تسویه حساب و فسخ قرارداد کار انجام شده باشد، لازم است برای شروع مجدد همکاری قرارداد تنظیم شود و حقوق و مزایا و شرایط همکاری در آن قید گردد.

اگر کارفرما بعد از ترک کار کارگر وی را اخراج کند و کارفرما قصد همکاری مجدد نداشته باشد،‌ در صورتی که کارگر قصد بازگشت به کار داشته باشد، تنها از طریق شکایت از کارفرما امکان پذیر می باشد. بر اساس بند ۲ دستورالعمل شماره ۱۷ روابط کار، اثبات ترک کار با کارفرما است. بنابراین چنانچه کارگر بابت بازگشت به کار از کارفرما طرح شکایت کرده باشد، کارفرما در صورت ادعای ترک کار باید بتواند با دلایل اثبات نماید که کارگر ترک کار نموده است

در اینصورت اگر کارفرما نتواند اثبات کند که کارگر ترک کار کرده است، رای اداره کار بازگشت به کار کارگر خواهد بود. بنابراین کارگر می تواند به کار قبلی خود و با همان حقوق و شرایط قبل برگردد.

اگر نمی دانید که کارفرما برای شما ترک کار رد کرده است و میخواهید از این موضوع اطلاع پیدا کنید،
ساده ترین راه این است که از طریق اطلاع رسانی پیامکی تامین اجتماعی از این موضوع با خبر شوید. هر ماه بعد از ارسال لیست بیمه و پرداخت حق بیمه مربوطه توسط کارفرما، تامین اجتماعی به کارگران پیامکی ارسال می کند که در آن تعداد روز کارکرد و دستمزد مشمول پرداخت حق بیمه را به وی اطلاع می دهد. همچنین برای اطلاع از ثبت ترک کار توسط کارفرما، می توانید برای مشاهده سوابق بیمه خود به سامانه eservices.tamin.ir تامین اجتماعی مراجعه نمایید.

تا اینجا در مورد ترک کار برای دورانی غیر از بازنشستگی کارگر صحبت کردیم. با رسیدن سن کارگر به سن بازنشستگی تامین اجتماعی، وقتی کارگر(بیمه شده تامین اجتماعی) درخواست بازنشستگی را به سازمان تامین اجتماعی ارائه می کند،‌ سازمان تامین اجتماعی نسبت به بررسی درخواست بیمه شده اقدام می کند. در صورتی که بیمه شده مشمول بازنشستگی باشد، یک نامه فیزیکی رسمی به بیمه شده در مورد استعلام تاریخ ترک کار برای بیمه ارائه می کند تا به کارفرما تحویل دهد تا مشخص شود بیمه شده تا چه تاریخی مشغول به کار بوده است.

کارفرما باید به این نامه سازمان تامین اجتماعی، به صورت یک نامه رسمی پاسخ دهد

نامه را کارفرما به بیمه شده تحویل می دهد،‌ تا بیمه شده نسبت به تحویل آن به سازمان تامین اجتماعی یا بارگزاری نامه ترک کار تامین اجتماعی اقدام کند.

در زیر یک نمونه متن نامه ترک کار به تامین اجتماعی آورده شده است:

این نامه را بیمه شده برای سازمان تامین اجتماعی آورده یا نامه ترک کار در سامانه تامین اجتماعی بارگزاری می کند.