شکایت از کارفرما: مراحل، عواقب، مهلت و مدارک لازم

در این مقاله در زمینه نکات مهم شکایت از کارفرما از قبیل مهلت و نحوه شکایت از کارفرما و عواقب آن برای هریک از طرفین صحبت شده است. همچنین به مدارک لازم و نکات مهم در زمینه شکایت از کارفرما بابت بیمه نکردن، اخراج،‌ عدم تسویه حساب و ... پرداخته شده است.

در صورتی که کارفرما به تعهدات خود در قبال کارگر عمل نکرده، و حاضر به توافق و سازش با وی نباشد، شکایت از کارفرما می تواند راهگشا باشد. هرچند عدم شناخت و آگاهی از فرآیند و مراحل شکایت از کارفرما، می تواند ضایع شدن حق و حقوق کارگر شود.

در گذشته برای شکایت از کارفرما، می بایست به صورت حضوری به اداره کار مراجعه می کردیم. ولی اکنون وزارت کار در راستای کاهش مراجعه حضوری به اداره کار، سامانه جامع روابط کار را راه اندازی کرده است. با راه اندازی این سامانه، دیگر نیاز نیست به اداره کار مراجعه کرد و می توان شکایت از کارفرما را به صورت اینترنتی ثبت کرد. در حال حاضر، نحوه شکایت از کارفرما به صورت اینترنتی، اینگونه است که می بایست از طریق سامانه جامع روابط کار، اقدام به ثبت شکایت از کارفرما کرد.

البته توجه داشته باشید که مرجع صالح رسیدگی به شکایت کارگر از کارفرما، بسته به نوع شکایت میتواند متفاوت می باشد. شکایت از کارفرما بابت بیمه نکردن، حقوق، عیدی و سنوات و دیگر مزایای قانون کار، در هیات های حل اختلاف اداره کار رسیدگی می شود. در برخی امور لازم است شکایت از کارفرما در دادگستری ثبت و پیگیری شود. به عنوان مثال برای شکایت از کارفرما بابت حادثه ناشی از کار، می بایست به مراجع قضایی دادگستری و دادسرا مراجعه کرد. زیرا تشخیص مسئولیت کیفری کارفرما در حادثه ناشی از کار، و تعیین نرخ دیه در شکایت بابت حادثه ناشی از کار در صلاحیت مراجع قضایی دادگستری می باشد.

نحوه شکایت از کارفرما بابت بیمه نکردن، حقوق، اخراج و یا شکایت از کارفرما بابت تسویه حساب تفاوتی ندارد. فقط در هر مورد مدارک لازم و نحوه اثبات ادعا تفاوت دارد. طبیعی است، هرچه مدارک بیشتری برای اثبات رابطه کاری و حقوق و مزایای پرداخت نشده خود داشته باشید، کار شما در این مسیر ساده تر خواهد شد.

در اینجا مراحل شکایت از کارفرما بابت بیمه، حقوق، اخراج و ... را به طور خلاصه آورده ایم تا با مسیر پیش رو در این راه آشنا شوید:

برای شکایت از کارفرما تا حصول نتیجه باید مراحل زیر را طی کنید:

1. ثبت نام، احراز هویت و ورود به سامانه جامع روابط کار
2. تکمیل فرم دادخواست و ثبت شکایت از کارفرما
3. ارسال ابلاغیه اداره کار برای کارفرما توسط سامانه اداره کار
4. حضور در جلسه رسیدگی به شکایت و ارائه دفاعیات
5. صدور رای توسط هیات تشخیص اداره کار
6. ابلاغ رای به کارگر و کارفرما
7. اعتراض به رای (در صورتی که رای اداره کار مورد قبول کارگر یا کارفرما نباشد)

زمان دقیق و مشخصی در خصوص رسیدگی به پرونده های شکایت در سامانه جامع اداره کار وجود ندارد. اما حداکثر ظرف یک ماه پس از ثبت دادخواست شکایت، جلسه رسیدگی به شکایت برگزار می شود. سپس بر اساس ماده ۱۰۱ آیین دادرسی کار پس از خاتمه رسیدگی، مرجع رسیدگی کننده، در همان جلسه یا حداکثر ظرف یک هفته مبادرت به صدور دادنامه خواهد کرد. منظور از دادنامه همان نتیجه رای هیات تشخیص (بدوی) و هیات حل اختلاف اداره کار (تجدید نظر) می باشد که به امضای اعضای مرجع رسیدگی کننده می رسد.

نحوه خروج از شرکت چه استعفا باشد و چه اخراج، در مهلت شکایت از کارفرما بابت نپرداختن حقوق، مزایا و یا بیمه نکردن کارگر تاثیری ندارد. حقوق کارگر جزو دیون ممتاز می باشد و مشمول مرور زمان نمی شود. بنابراین حتی بعد از چند سال بعد از قطع همکاری با کارفرما هم امکان طرح شکایت از کارفرما وجود دارد.

مدت زمان شکایت از کارفرما از دو منظر می تواند مهم باشد:

• یکی از لحاظ محدودیت های قانونی
• دیگری از لحاظ پیچیدگی هایی که بخاطر گذشت زمان ایجاد می شود و ممکن است فرآیند شکایت از کارفرما را سخت و یا حتی غیر ممکن کند.

مهلت شکایت از کارفرما از نقطه نظر محدودیت های قانونی با توجه به موضوع شکایت و مطالبات کارگر متفاوت است. گاهی قانون گذار جهت برخی از مطالبات کارگران زمان مشخصی قرار داده است، که مثلا تعیین می کند تا چه مدت بعد از اخراج میتوان از کارفرما شکایت کرد. کارگری که خارج از این مدت از کارفرما بابت بازگشت به کار شکایت کند، در مراجع صالح رسیدگی کننده در اداره کار به درخواست وی رسیدگی نمی شود.

مهلت شکایت از کارفرما بعد از اخراج: برای شکایت از کارفرما بابت بازگشت به کار، لازم است ظرف مدت یک ماه بعد از اخراج دادخواست شکایت خود را در اداره کار مطرح نمایید. هر چند این مهلت و مدت در قانون کار و آیین دادرسی کار وجود ندارد، ولی عرف و منطق در این موضوع موثر هستند. به عبارتی کارگر چنانچه توجیهی برای تاخیر از بابت شکایت بازگشت به کار داشته باشد، مهلت رسیدگی به شکایت اخراج و بازگشت به کار می تواند بعد از ۳۰ روز تا ۳ ماه نیز افزایش یابد.

مهلت شکایت از کارفرما بعد از استعفا: زمانی که کارگر با اختیار خود ترک کار می کند و به عبارتی استعفا می دهد، باز هم نسبت به حقوق و مزایای خود در زمان اشتغال به کار محق است. بنابراین مهلت و محدودیت زمانی برای شکایت از کارفرما بابت نپرداختن عیدی، سنوات، حقوق و مزایا و یا بیمه نکردن بعد از استعفا وجود ندارد.

مهلت شکایت از کارفرما بابت رد نکردن بیمه: برای شکایت از کارفرما بابت بیمه نکردن، از لحاظ قانونی زمان خاصی مشخص نشده است. بنابراین حتی بعد از گذشت چند سال نیز می توان بابت بیمه نکردن از کارفرما شکایت کرد.

مهلت شکایت برای بیمه بیکاری: مهلت ثبت درخواست بیمه بیکاری برای تایید و برقراری مقرری بیمه بیکاری، ۳۰ روز از زمان اخراج و بیکاری است، که این مدت در صورت داشتن عذر موجه تا سه ماه قابل تمدید است. بعد از گذشت ۳۰ روز برای پذیرفته شدن عذر کارگر بابت تاخیر، باید پرونده کارگر به هیات اداره کار ارجاع گردد و در صورت پذیرش عذر کارگر برای تاخیر در ارائه شکایت از کارفرما و بیکاری غیرارادی مهلت شکایت بیمه بیکاری می تواند ۳ ماه باشد. در صورت عدم همکاری کارفرما برای نامه عدم نیاز و یا نداشتن قرارداد کار در مهلت مقرر برای شکایت از کارفرما بابت بیمه بیکاری، نیز می توان از کارفرما در اداره کار شکایت کرد تا با رای اداره کار بدون داشتن نامه عدم نیاز یا قرارداد کار نسبت به ثبت درخواست بیمه بیکاری اقدام کرد.

در صورتی که می خواهید از کارفرما شکایت کنید، با توجه به نوع خواسته خود، باید مدارک لازم برای اثبات ادعای خود را داشته باشید. در حقیقت شکایت از کارفرما بدون مدرک، نیز امکان پذیر است. برای طرح شکایت از کارفرما و تشکیل پرونده مدارک زیر مورد نیاز است:

• شناسنامه و کارت ملی: برای احراز هویت
• تصویر قرارداد کار: داشتن قرارداد کار در صورت وجود اثبات رابطه کاری و حقوق و مزایای مورد توافق را ساده می کند، ولی بدون قرارداد کار نیز می توان علیه کارفرما شکایت کرد.
• تصویر فیش حقوقی: در صورت وجود برای مشخص شدن میزان حقوق و مزایا تعیین کننده است.
• سابقه پرداخت حق بیمه: در صورت بیمه شدن توسط کارفرما
• پرینت حساب بانکی: در صورت وجود، برای اثبات رابطه کاری از طریق واریز حقوق اهمیت دارد.
• متن دادخواست و پیوست های آن (مدارک مرتبط با کارکرد )
• هرگونه مدرک دال بر احراز کارکرد و میزان سابقه کار
• ارائه اصل مدارک مورد استناد و اصل مدرک احراز هویت به مرجع رسیدگی کننده در جلسه دادرسی الزامی می باشد.
• در صورت تسلیم دادخواست توسط نماینده، پیوست مدرک دال بر نمایندگی (از قبیل وکالتنامه) و ثبت آن در دبیرخانه ، الزامی می باشد.
• در صورت تسلیم دادخواست توسط احدی از ورثه متوفی ، ارائه اصل و تصویر برگ انحصار وراثت و نمایندگی از سایر ورثه الزامی می باشد.
• آدرس و شماره تماس کارفرما: برای ارسال ابلاغیه ضروری است.
• گواهی پزشکی: اگر شکایت مربوط به مسائل بهداشت و ایمنی محیط کار باشد، گواهی پزشکی در صورت وجود می‌تواند مفید باشد.

در صورت شکایت کارگر از کارفرما، حق و حقوق کارگر طبق قانون کار محاسبه شده و کارفرما ملزم به پرداخت حق و حقوق کارگر می شود. در صورت عدم تمکین کارفرما به رای هیات اداره کار نیز، از طریق اجرائیات دادگستری می توان اقدام کرد.

شکایت از کارفرما برای کارگر، عواقبی خارج از محیط فعلی کار ندارد. اگرچه در صورتی که کارگر حین اشتغال از کارفرما شکایت کند، ممکن است کدورتی بین طرفین ایجاد شود. کارگر می بایست توجه داشته باشد که حق و حقوق خود را حتی بعد از اخراج، استعفا یا ترک کار نیز می تواند مطالبه کند. لذا پیشنهاد می شود در سریع ترین زمان بعد از خروج از محیط کار نسبت به طرح شکایت از طریق اداره کار اقدام کند.

عواقب شکایت از کارفرما بیشتر متوجه کارفرما می باشد. در این شرایط کارفرما ملزم به پرداخت حقوق و مزایای پرداخت نشده کارگر و عیدی، سنوات، و بازخرید مانده مرخصی خواهد شد. همچنین در صورتی که شرایط شغلی کارگر ایجاب کند، کارفرما می بایست نسبت به پرداخت نوبت کاری، تعطیل کاری، شب کاری، شیفت کاری، اضافه کاری و دیگر مزایای قانون کار اقدام کند.

زمانی که کارفرما بیمه کارگر را رد نکرده باشد، کارگر می تواند اقدام به شکایت از کارفرما بابت بیمه کند. از لحظه ای که یک کارگر آغاز به فعالیت می‌کند، کارفرما موظف است تا پایان ماه بعد بیمه آن شخص را رد نماید. هر فردی که به هر عنوانی بابت انجام کاری مزد دریافت می کند، مشمول قانون کار و بیمه تامین اجتماعی است. پس باید برای آن بیمه واریز گردد حتی اگر این زمان انجام کار کوتاه باشد.

به استناد ماده ۱۴۸ قانون کار و ماده ۳۶ قانون بیمه تامین اجتماعی، کارفرما موظف است کارگر را بیمه نماید. قانون کار این تکلیف را بر عهده کارفرما قرار داده است تا کارگر خود را نزد سازمان تامین اجتماعی بیمه نماید. در نتیجه این تکلیف است و کارفرما حتی در صورت رضایت کارگر به بیمه نشدن نیز، مکلف است کارگران خود را بیمه نماید. در واقع می توان اینطور گفت که کارگر به محض شروع فعالیت، چه بخواهد و چه نخواهد تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی می باشد. اما این وظیفه کارفرما است که آغاز به کار کارگر را از طریق لیست بیمه به اطلاع تامین اجتماعی برساند و مبلغ حق بیمه را پرداخت نماید. بنابراین اگر کارفرما در انجام این تکلیف کوتاهی کند و کارگر خود را بیمه نکند،‌ با شکایت کارگر و اثبات رابطه کاری در اداره کار، علاوه بر دریافت اصل حق بیمه توسط سازمان تامین اجتماعی، جریمه بیمه تامین اجتماعی بابت بیمه نکردن کارگر نیز به کارفرما تحمیل می شود.

برای شکایت از کارفرما بابت بیمه نکردن، لازم است ابتدا رابطه کارگری اثبات شود. مدارکی که می تواند منجر به اثبات کار کردن کارگر برای کارفرما باشد عبارتند از: توجه داشته باشید که حتی اگر مورد زیر را نداشته باشید باز هم می توانید از کارفرما شکایت کنید.

1. قرارداد کار
2. لیست مالیات حقوق کارگاه
3. پرینت گردش حساب بانکی که نشان دهنده واریز حقوق باشد
4. فیش یا رسید حقوق یا چک بانکی
5. کارت های حضور و غیاب و ورود و خروج و دفتر ثبت حضور و غیاب کارکنان کارگاه
6. کارت بهداشتی صادره از سوی اداره بهداشت محیط کار
7. معاینات پزشکی قبل از استخدام (موضوع ماده ۹۰ قانون تامین اجتماعی)
8. ارائه آراء صادره از سوی هیات های تشخیص و حل اختلاف ( شکایت از کارفرما مبنی بر عدم رعایت ماده ۱۴۸ قانون کار)
9. استشهادیه محلی از کارکنان و همسایگان

شکایت از کارفرما بابت اخراج زمانی مفهوم پیدا می کند که شما دارای قرارداد کار معتبر باشید. چه به صورت کتبی و چه به صورت شفاهی. در صورتی که کارفرما بدون دلیل موجه و قانونی، و بر خلاف مفاد قرارداد کار، کارگر را اخراج کند، کارگر می تواند از کارفرما بابت بازگشت به کار شکایت کند. در چنین شرایطی با داشتن قرارداد کار مکتوب احقاق حق برای کارگر ساده تر می باشد. اما در صورتی که قرارداد شفاهی باشد، برای اثبات ادعا نیاز به مدارک بیشتری می باشد.

در حالت کلی برای شکایت از کارفرما بابت اخراج نیاز به علاوه بر مدارک احراز هویت، نیاز به مدارک اثبات رابطه کارگری کارفرمایی و مدارک اثبات اخراج غیر موجه دارید. همانطور که مطرح شد قرارداد کار مکتوب مهمترین مدرک برای اثبات اخراج غیر موجه می باشد. همچنین مدارک اثبات رابطه کارگری کارفرمایی عبارتند از:

• قرارداد کار
• لیست بیمه
• صورتحساب بانکی واریز حقوق
• استشهادیه کارگران شاغل در کارگاه (نسبت به مدارک قبلی اعتبار کمتری دارد)
• اگر هیچ کدام از مدارک موجود نباشد، لازم است تا اداره کار مامور تحقیق به محل کارگاه بفرستد.

در نهایت پس از رسیدگی به درخواست کارگر توسط هیات تشخیص اداره کار، در صورت غیر موجه دانستن اخراج کارگر رای به بازگشت کارگر به کار را صادر می شود. طبق ماده ۱۶۵ قانون کار در صورتی که کارگر تمایل به بازگشت به کار نداشته باشد، کارفرما مکلف است به ازای هر سال کار ، سنوات را به جای 30 روز، معادل 45 روز مزد و حقوق به کارگر پرداخت نموده و با کارگر تسویه حساب نماید.

بر اساس ماده 7 قانون کار، کارگر در قبال دریافت حق‌ السعی، کاری را برای کارفرما انجام می‌ دهد. در این ماده قانونی بر حق السعی کارگر و پرداخت آن از جانب کارفرما، تاکید شده است. در واقع در صورتی که حتی ۱ ریال از شخصی بابت انجام کاری دریافت وجه کرده باشید، رابطه شما کارگر و کارفرمایی می شود و می توانید از آن شخص برای دریافت حق و حقوق خود در اداره کار شکایت کنید.

همچنین بر اساس ماده ۳۴ قانون کار کلیه دریافتهای قانونی کارگر به اعتبار قرارداد کار، اعم از مزد یا حقوق کمک عائله مندی ، هزینه های مسکن ، خواربار ، ایاب و ذهاب ، مزایای غیر نقدی ، پاداش افزایش تولید ، سود سالانه و نظایر اینها دریافت می نماید را حق السعی می نامند. بنابراین کارفرما مکلف است علاوه بر بر حقوق، مزایایی از قبیل:‌ حق اولاد،‌ حق تاهل،‌ بن کارگری، حق مسکن و ... را در پایان هر ماه به کارگر پرداخت کند. علاوه بر این، کارفرما مکلف است سایر مزایای قانون کار از قبیل: اضافه کاری، شب کاری، جمعه کاری، نوبت کاری، حق ماموریت و ... را به کارگر پرداخت کند.

گاه پیش می آید که کارفرما، به دلایل مختلف از پرداخت حقوق و مزایای کارگران خود امتناع می کند، در این زمان، کارگر می توانند با طی کردن مراحل و نحوه شکایت از کارفرما بابت حقوق معوقه، اقدام به شکایت نمایند. همانطور که مطرح شد مرجع صالح رسیدگی به اختلافات کارفرما و کارگر، هیات تشخیص و حل اختلاف اداره کار می باشد. شکایت از کارفرما بابت حقوق نیز از این قاعده مستثنی نیست و می بایست از طریق اداره کار نسبت به ثبت شکایت از کارفرما بابت حقوق اقدام کرد.

علاوه بر حقوق و مزایای قانون کار نظیر: مزد، حق اولاد،‌ حق تاهل،‌ حق مسکن و ... کارفرما مکلف است به ازای هر سال کار کارگر معادل ۶۰ روز آخرین مزد را به عنوان عیدی و پاداش و همچنین معادل ۳۰ روز آخرین مزد را به عنوان سنوات پایان کار پرداخت کند. موعد پرداخت عیدی تا اتمام هر سال و یا اتمام قرارداد کار در قراردادهای کمتر از یک سال می باشد. موعد پرداخت سنوات نیز زمان پایان قرارداد کار می باشد. اگر در زمان پایان رابطه کاری تمام یا بخشی از این مزایا پرداخت نشده و تسویه حساب با کارگر انجام نشده باشد، کارگر می تواند بابت عدم تسویه حساب از کارفرما شکایت کند.

بر اساس ماده ۷ قانون کار، قرارداد کار می تواند به صورت کتبی یا شفاهی باشد. بدون قرارداد کتبی هم می توان از کارفرما شکایت کرد. زمانی که یک کارگر یا کارمند قرارداد کار کتبی نداشته باشد، اصطلاحا قرارداد شفاهی دارد. در این صورت باید بتواند قرارداد شفاهی خود را به اثبات برساند. برای این منظور نیاز به مدارکی دارد که بتواند رابطه کاری خود با کارفرما را اثبات کند.

شهادت سایر افراد حاضر در محل کار، پرینت بانکی که نشان دهنده پرداخت حقوق یاشد، یا مدارک پرداخت حق بیمه و ... می تواند در این زمینه تعیین کننده باشد.

در صورتی که کارگر بخواهد خودش بدون درخواست وکیل شکایت کند، بابت ثبت شکایت از کارفرما هیچ هزینه ای نیاز نیست پرداخت کند. بعد از ثبت نام در سامانه جامع روابط کار، بدون پرداخت هزینه می توان نسبت به ثبت درخواست شکایت از کارفرما اقدام کرد.

چنانچه به تقاضای یکی از طرفین و تأیید مرجع رسیدگی کننده صدور رای منوط به تحصیل نظر کارشناسی باشد، کارگر به عنوان خواهان ملزم به پرداخت هزینه کارشناسی می باشد. اما بر اساس ماده ۹۹ آیین دادرسی کار در صورتی که در فرآیند دادرسی، کارگر هزینه ای را بابت کارشناسی پرداخت کند، در صورت محکومیت کارفرما، مرجع رسیدگی کننده مکلف است هزینه کارشناسی را طبق تعرفه در رای صادره علیه کارفرما در نظر بگیرد.

ممکن است کارگر ترجیح دهد متن دادخواست خود را توسط یک وکیل مجرب اداره کار تنظیم کند، و پیگیری امور اداره کار و حضور در جلسه اداره کار را بدون وکیل پیش ببرد. هزینه تنظیم لایحه شکایت از کارفرما توسط وکیل متخصص روابط کار در سال ۱۴۰۳ متفاوت می باشد ولی حدود ۵۰۰ تا یک میلیون تومان می باشد.

در صورتی که کارگر بخواهد ۰ تا ۱۰۰ پرونده شکایت از کارفرمای خود را به وکیل متخصص اداره کار بسپارد، هزینه وکیل با توجه به نوع پرونده و میزان مبلغی که کارفرما می بایست بپردازد متفاوت است. برای این موارد، وکلا معمولا هزینه ثابتی را در اول قرارداد به عنوان پیش پرداخت دریافت می کنند. همچنین، درصدی از مبلغ دریافتی کارگر از کارفرما (حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد)، نیز بعد از رای اداره کار توسط وکیل مطالبه می شود.

ممکن است کارگر ترجیح دهد به جای شکایت از کارفرما، در جلسه سازش کارگر و کارفرما، با پرداخت مبلغی توسط کارفرما نسبت به سازش با کارفرما اقدام کند. در این شرایط، حضور یک وکیل اداره کار به همراه کارگر می تواند کارگر را در مذاکره توانمند کند تا بتواند حق و حقوق خود را به صورت کامل مطالبه کند. هزینه وکیل اداره کار برای این موارد نیز می تواند مبلغ ثابتی در ابتدای کار باشد. همچنین از مبلغ توافق شده نیز، بین ۱۰ تا ۱۵ درصد را به عنوان هزینه وکیل اداره کار در نظر گرفت.