موارد مشمول بیمه و مالیات: جدول ۱۴۰۳ و لیست اقلام

در این مقاله علاوه بر جدول موارد مشمول و غیر مشمول بیمه و مالیات حقوق، آیتم ها و مزایای حقوق و دستمزد از قبیل: حق مسکن، حق اولاد، حق تاهل، عیدی و سنوات و... را از لحاظ اینکه مشمول کسر بیمه و مالیات هستند یا نه، بررسی خواهیم کرد. همچنین با توجه به ابهاماتی که در زمینه برخی مزایای مشمول و غیر مشمول بیمه و مالیات وجود دارد، از منظر قوانین بیمه و مالیات به تشریح این موضوع پرداخته ایم.

مشمول بیمه به معنای الزام قانونی کارفرما به پرداخت سهمی از حقوق و مزایای کارکنان به سازمان تامین اجتماعی می باشد. مواردی مانند حقوق ثابت، اضافه‌کاری، و برخی مزایای نقدی معمولاً مشمول بیمه می‌شوند. در واقع مزایای مشمول بیمه، مزایایی از حقوق کارگر است که مشمول کسر حق بیمه می باشد، و مزایای غیر مشمول، مزایایی از حقوق کارگر است که مشمول کسر حق بیمه نیست.

مشمول مالیات به معنای الزام قانونی برای کسر مالیات از حقوق و دستمزد کارکنان است که معمولاً بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم تعیین می‌شود. مواردی مانند حقوق پایه، اضافه‌کاری و ... مشمول مالیات می‌شوند. توجه داشته باشید این مالیات، پس از کسر معافیت‌ها و کسورات مجاز به حقوق افراد تعلق می گیرد.

حال که با تعریف مشمول بیمه و مالیات آشنا شدیم، این سوال پیش می آید که آیا به کل حقوق و مزایای دریافتی افراد بیمه و مالیات تعلق می گیرد؟ در پاسخ به سوال باید گفت که بر اساس قوانین و مقررات تامین اجتماعی، موارد مشمول و غیر مشمول بیمه در حقوق مشخص شده است. در این قسمت از مقاله بیدبرگ به معرفی آیتم های مشمول و غیر مشمول بیمه می پردازیم.

بر اساس ماده ۴ قانون تامین اجتماعی افرادی که به هر عنوان در مقابل دریافت مزد کار می کنند، مشمول قانون بیمه تامین اجتماعی می باشند. طبق ماده ۳۰ قانون تامین اجتماعی کارفرما مکلف است حق بیمه سهم کارگر را از حقوق وی کسر و به اضافه حق بیمه سهم کارفرما به تامین اجتماعی پرداخت کند. علاوه بر این، بر طبق ماده ۲ قانون بیمه تامین اجتماعی، مزد یا حقوق یا کارمزد، شامل هر گونه وجوه و مزایای نقدی یا غیرنقدی مستمر است که در مقابل کار به بیمه شده داده می شود. بنابراین با توجه به این ماده های قانونی می توان گفت، مزایای نقدی یا غیرنقدی مستمر که افراد در ازای کار کردن بدست می آورند، مشمول کسر حق بیمه می باشند.

با توجه به بخشنامه دستمزد مبنای کسر حق بیمه سال ۱۴۰۳ به شماره ۱۰۰۰/۱۴۰۳/۱۱۵ مورخ ۱۴۰۳/۰۱/۰۸ سازمان تامین اجتماعی، سقف حق بیمه تامین اجتماعی،‌ ۷ برابر حداقل حقوق مصوب شورای عالی کار برای همان سال است. توجه داشته باشید پرداخت بیشتر حق بیمه تامین اجتماعی از آنجا که تاثیری در خدمات تامین اجتماعی ندارد بی فایده است. حداقل دستمزد روزانه مشمول حق بیمه در سال ۱۴۰۳، مبلغ ۲,۳۸۸,۷۲۸ ریال است. بر این اساس حداقل حقوق ماهانه برای ماه ۳۱ روزه ۷۴,۰۵۰,۵۶۸ می باشد. بنابراین حداکثر دستمزد ماهانه مشمول بیمه تامین اجتماعی برای ماه ۳۱ روزه برابر است با حاصلضرب ۷ ضربدر ۷۴,۰۵۰,۵۶۸ که معادل ۵۱۸,۳۵۳,۹۷۶ ریال می باشد. این مبلغ برای ماه های۳۰ روزه ۵۰۱,۶۳۲,۸۸۰ ریال می باشد.

با توجه به تعریف مزد یا حقوق مشمول بیمه، مستمر بودن مزایا در این رابطه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در اینجا به بررسی مهمترین مزایای ماهانه مشمول مستمر در لیست بیمه می پردازیم که می بایست در هنگام ارسال لیست بیمه در نظر داشته باشید

• حقوق ثابت: با توجه به بند ۵ ماده ۲ قانون تامین اجتماعی هرگونه پرداختی مستمر در ازای کار، جزء مزد یا حقوق مشمول بیمه تامین اجتماعی در نظر گرفته می شود. بنابراین حقوق ثابت مشمول بیمه می باشد.
• پایه سنوات: پایه سنوات (مزد پایه) ماهیت مزدی دارد و جزء مزد و حقوق ثابت کارگران به حساب می آید. بنابراین پایه سنوات مشمول بیمه است
• حق اولاد: با توجه به تبصره ۱ ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۳۹ قانون بیمه تامین اجتماعی کمک هزینه عائله‌مندی (حق اولاد) مشمول بیمه نیست. با استناد به این آیین نامه حق اولاد مشمول بیمه نمی باشد.
• حق تاهل: از سال ۱۴۰۳، حق تاهل به حقوق کارگران اضافه شد. از آنجایی در قوانین و مقررات اداره کار و تامین اجتماعی، حق تاهل به صورت مجزا از حق اولاد در نظر گرفته شده است، بنابراین می توان اینطور استنباط کرد که حق تاهل با حق عائله مندی مطرح شده در آیین نامه اجرایی ماده ۳۹ قانون بیمه تامین اجتماعی متفاوت است. بنابراین حق تاهل، مانند حق مسکن و بن از جمله مزایای مشمول بیمه در حقوق اداره کار، به حساب می آید.
• عیدی: بر اساس تبصره ۱ ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۳۹ قانون بیمه تامین اجتماعی عیدی مشمول بیمه نمی باشد.
• سنوات: با توجه به تبصره ۱ ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۳۹ قانون بیمه تامین اجتماعی، مزایای پایان خدمت یا حق سنوات مشمول بیمه نیست.
• حق ماموریت: بر اساس آیین نامه مذکور هزینه سفر و فوق العاده ماموریت مشمول بیمه نمی باشد.

طبق تبصره ۱ ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۳۹ قانون بیمه تامین اجتماعی اقلام و مزایایی که مشمول کسر حق‌بیمه نیست به شرح زیر است:

• بازخرید ایام مرخصی
• کمک هزینه عائله‌مندی
• هزینه سفر و فوق العاده ماموریت
• عیدی
• مابه التفاوت کمک هزینه مسکن و خواربار در ایام بیماری
• حق شیر
• پاداش نهضت سواد آموزی
• حق التضمین ( کسر صندوق )
• خسارت اخراج و مزایای پایان‌کار
• پاداش افزایش تولید با توجه به مصوبات اداره‌کار

بر اساس قوانین و مقررات مالیات، موارد مشمول و غیر مشمول مالیات حقوق مشخص شده است. در ادامه این مقاله علاوه بر مرور قوانین مالیاتی مربوط به اقلام مشمول مالیات حقوق، به معرفی آیتم های مهم مشمول و غیر مشمول مالیات در سال ۱۴۰۳ می پردازیم.

به استناد ماده ۸۳ قانون مالیات های مستقیم، درآمد مشمول مالیات حقوق عبارت است از: حقوق (‌مقرری یا مزد، یا حقوق اصلی) و مزایای مربوط به شغل اعم از مستمر و یا غیرمستمر.

با توجه به این ماده قانونی، مزایای به تبع شغل مشمول مالیات حقوق می شوند و مزایای به تبع شاغل مشمول مالیات حقوق نمی شوند. لذا مزایای به تبع شاغل مانند: پاداش افزایش تولید، سود سالانه و مزایای انگیزشی و رفاهی ( حق تاهل، حق مسکن، حق اولاد و بن کارگری و..) می بایست مشمول مالیات حقوق نباشند.

توجه داشته باشید مطابق رای شماره 140331390001065411 مورخ 1403/5/9 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، مزایای به تبع شاغل (حق تاهل، حق مسکن، حق اولاد و بن کارگری و...) معاف از مالیات شده اند. همچنین رییس دیوان عدالت اداری نیز طی نامه ای به سازمان امور مالیاتی درخواست اجرای این رای برای معافیت مزایای رفاهی و انگیزشی از مالیات حقوق را داشته اند.

سازمان امور مالیاتی نیز طی بخشنامه رفع ابهام از مصادیق عدم شمول مالیات حقوق مواد (82) و (83) قانون مالیات های مستقيم، مورخ ۱۴۰۳/۰۹/۲۰ مزایای رفاهی و انگیزشی را در صورتی که متعارف باشد، معاف از مالیات حقوق دانسته است. بنابراین می توان گفت که مزایای رفاهی و انگیزه ای جزو موارد مشمول مالیات حقوق نمی باشد.

همچنین بر اساس تبصره ماده ۸۳ قانون مالیات های مستقیم، مزایای غیرنقدی مشمول مالیات حقوق به شرح زیر محاسبه می‌شود:

‌الف- مسکن با اثاثیه معادل ۲۵٪ و بدون اثاثیه ۲۰٪ حقوق و مزایای مستمر نقدی (‌به استثنای مزایای نقدی معاف )

ب- اتومبیل اختصاصی با راننده معادل۱۰٪ و بدون راننده معادل ۵٪ حقوق و مزایای مستمر نقدی (‌به استثنای مزایای نقدی معاف)

ج- سایر مزایای پرداختنی غیر نقدی معادل قیمت تمام شده برای پرداخت‌کننده حقوق.

بر اساس ماده ۸۴ قانون مالیات های مستقیم میزان معافیت مالیات بر درآمد سالانه مشمول مالیات حقوق، از یک یا چند منبع، هرساله در قانون بودجه سنواتی مشخص می‌شود. بر اساس قانون بودجه سال ۱۴۰۳، مبلغ معافیت موضوع ماده ۸۴ برابر با ۱۴۴ میلیون تومان در سال می باشد. یعنی حقوق هر فرد در طول سال تا ۱۴۴ میلیون تومان مشمول مالیات نمی شود. بیشتر از این مقدار به صورت پلکانی و بر اساس جدول مالیات حقوق ۱۴۰۳ مشمول مالیات می شود.

بر اساس ماده ۹۱ قانون مالیات های مستقیم، موارد غیر مشمول مالیات حقوق عبارتند از:

• سنوات، خسارت اخراج، حقوق ایام مرخصی استفاده نشده، حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و بازخرید خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث.
• عیدی سالانه یا پاداش آخر سال جمعا معادل یک دوازدهم میزان معافیت مالیاتی موضوع ماده ۸۴ قانون مالیات های مستقیم (۱۲ میلیون تومان در سال ۱۴۰۳)
• هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل.
• مزایای غیرنقدی پرداختی به کارکنان حداکثر معادل دو دوازدهم معافیت موضوع ماده ۸۴ قانون مالیات های مستقیم (دو دوازدهم معافیت سالانه که برای سال ۱۴۰۳ مبلغ ۲۴ میلیون تومان در سال می باشد)
• هزینه های بیمه بابت جبران خسارت بدنی و معالجه و امثال آن.
• هزینه های درمان که کارفرما برای کارکنان خود یا افراد تحت تکفل آنها پرداخت کند (براساس رای شماره ۵۹۱ مورخ ۱۳۹۸/۴/۱۱ هیات عمومی دیوان عدالت اداری کل هزینه های درمان معاف از مالیات می باشد).
• مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگران و خانه‌های ارزان قیمت سازمانی در خارج از محل کارگاه یا کارخانه که مورد ‌استفاده کارگران قرار می گیرد
• درآمد حقوق پرسنل نیروهای مسلح، مشمولان قانون استخدامی وزارت اطلاعات، جانبازان و آزادگان.

در جدول زیر برای آیتم های مختلف حقوق و مزایای نقدی و غیر نقدی، مشمول یا غیر مشمول بودن آن را مشخص کرده ایم.

توجه داشته باشید همانطور که در این مقاله گفته شد، برای اینکه مزایای حقوق مشمول بیمه نباشند، غیرمستمر بودن پرداخت آن در حقوق ماهانه مهم است. به عنوان مثال: اگر پول لباس کار به صورت ماهانه مستمر واریز شود، مشمول کسر بیمه است ولی اگر به صورت ۶ ماهه یا سالانه پول لباس کار واریز شود، مستمر نیست و مشمول کسر بیمه نمی شود.