موارد مشمول بیمه و مالیات: جدول ۱۴۰۴ و لیست اقلام

در این مقاله علاوه بر جدول موارد مشمول و غیر مشمول بیمه و مالیات حقوق، آیتم ها و مزایای حقوق و دستمزد از قبیل: حق مسکن، حق اولاد، حق تاهل، عیدی و سنوات و... را از لحاظ اینکه مشمول کسر بیمه و مالیات هستند یا نه، بررسی خواهیم کرد. همچنین با توجه به ابهاماتی که در زمینه برخی مزایای مشمول و غیر مشمول بیمه و مالیات وجود دارد، از منظر قوانین بیمه و مالیات به تشریح این موضوع پرداخته ایم.

مشمول بیمه به معنای الزام قانونی کارفرما به کسر بخشی از حقوق و مزایای کارکنان و پرداخت آن به سازمان تامین اجتماعی می باشد. مواردی مانند حقوق ثابت، اضافه‌کاری، و برخی مزایای نقدی معمولاً مشمول بیمه می‌شوند. در واقع مزایای مشمول بیمه، مزایایی از حقوق کارگر است که مشمول کسر حق بیمه می باشد، و مزایای غیر مشمول، مزایایی از حقوق کارگر است که مشمول کسر حق بیمه نیست.

مشمول مالیات به معنای الزام قانونی کارفرما برای کسر مالیات از حقوق و دستمزد کارکنان و پرداخت آن به اداره مالیات است، که معمولاً بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم تعیین می‌شود. مواردی مانند حقوق پایه، اضافه‌کاری و ... مشمول مالیات می باشند. توجه داشته باشید این مالیات، پس از کسر معافیت‌ های مالیاتی به حقوق کارکنان تعلق می گیرد.

حال که با تعریف مشمول بیمه و مالیات آشنا شدیم، این سوال پیش می آید که آیا به کل حقوق و مزایای دریافتی افراد، بیمه تعلق می گیرد؟ در پاسخ به سوال باید گفت که بر اساس قوانین و مقررات تامین اجتماعی، موارد مشمول و غیر مشمول بیمه در حقوق مشخص شده است. در این قسمت از مقاله بیدبرگ به معرفی آیتم های مشمول و غیر مشمول بیمه می پردازیم.

بر اساس ماده ۴ قانون تامین اجتماعی افرادی که به هر عنوان در مقابل دریافت مزد کار می کنند، مشمول قانون بیمه تامین اجتماعی می باشند. طبق ماده ۳۰ قانون تامین اجتماعی کارفرما مکلف است حق بیمه سهم کارگر را از حقوق وی کسر و به اضافه حق بیمه سهم کارفرما به تامین اجتماعی پرداخت کند. علاوه بر این، بر طبق ماده ۲ قانون بیمه تامین اجتماعی، مزد یا حقوق یا کارمزد، شامل هر گونه وجوه و مزایای نقدی یا غیرنقدی مستمر است که در مقابل کار به بیمه شده داده می شود. بنابراین با توجه به این ماده های قانونی می توان گفت، مزایای نقدی یا غیرنقدی مستمر که افراد در ازای کار کردن بدست می آورند، مشمول کسر حق بیمه می باشند.

با توجه به بخشنامه دستمزد مبنای کسر حق بیمه سال ۱۴۰۳ به شماره ۱۰۰۰/۱۴۰۳/۱۱۵ مورخ ۱۴۰۳/۰۱/۰۸ سازمان تامین اجتماعی، سقف حق بیمه تامین اجتماعی،‌ ۷ برابر حداقل حقوق مصوب شورای عالی کار برای همان سال است. توجه داشته باشید پرداخت بیشتر حق بیمه تامین اجتماعی از آنجا که تاثیری در خدمات تامین اجتماعی ندارد بی فایده است. حداقل دستمزد روزانه مشمول حق بیمه در سال ۱۴۰۴، مبلغ ۳,۴۶۳,۶۵۶ ریال است. بر این اساس حداقل حقوق ماهانه برای ماه ۳۱ روزه ۱۰۷،۳۷۳،۳۳۶ ریال می باشد. بنابراین حداکثر دستمزد ماهانه مشمول بیمه تامین اجتماعی برای ماه ۳۱ روزه برابر است با حاصلضرب ۷ ضربدر ۱۰۷،۳۷۳،۳۳۶ که معادل ۷۵۱،۶۱۳،۳۵۲ ریال می باشد. این مبلغ برای ماه های۳۰ روزه ۷۲۷،۳۶۷،۷۶۰ ریال می باشد.

با توجه به تعریف مزد یا حقوق مشمول بیمه، مستمر بودن مزایا در این رابطه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در اینجا به بررسی مهمترین مزایای ماهانه مشمول مستمر در لیست بیمه می پردازیم که می بایست در هنگام ارسال لیست بیمه در نظر داشته باشید

• حقوق ثابت: با توجه به بند ۵ ماده ۲ قانون تامین اجتماعی هرگونه پرداختی مستمر در ازای کار، جزء مزد یا حقوق مشمول بیمه تامین اجتماعی در نظر گرفته می شود. بنابراین حقوق ثابت مشمول بیمه می باشد.
• پایه سنوات: پایه سنوات (مزد پایه) ماهیت مزدی دارد و جزء مزد و حقوق ثابت کارگران به حساب می آید. بنابراین پایه سنوات مشمول بیمه است
• حق اولاد: با توجه به تبصره ۱ ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۳۹ قانون بیمه تامین اجتماعی کمک هزینه عائله‌مندی (حق اولاد) مشمول بیمه نیست. با استناد به این آیین نامه، حق اولاد مشمول بیمه نمی باشد.
• حق تاهل: از سال ۱۴۰۳، حق تاهل به حقوق کارگران اضافه شد. از آنجایی در قوانین و مقررات اداره کار و تامین اجتماعی، حق تاهل به صورت مجزا از حق اولاد در نظر گرفته شده است، بنابراین می توان اینطور استنباط کرد که حق تاهل با حق عائله مندی مطرح شده در آیین نامه اجرایی ماده ۳۹ قانون بیمه تامین اجتماعی متفاوت است. بنابراین حق تاهل، مانند حق مسکن و بن کارگری از جمله مزایای مشمول بیمه در حقوق اداره کار، به حساب می آید.
• عیدی: بر اساس تبصره ۱ ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۳۹ قانون بیمه تامین اجتماعی، عیدی مشمول بیمه نمی باشد.
• سنوات: با توجه به تبصره ۱ ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۳۹ قانون بیمه تامین اجتماعی، مزایای پایان خدمت یا حق سنوات مشمول بیمه نیست.
• حق ماموریت: بر اساس آیین نامه مذکور هزینه سفر و فوق العاده ماموریت مشمول بیمه نمی باشد.

طبق تبصره ۱ ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۳۹ قانون بیمه تامین اجتماعی، اقلام و مزایایی که مشمول کسر حق‌ بیمه نیست به شرح زیر است:

• بازخرید ایام مرخصی
• کمک هزینه عائله‌مندی
• هزینه سفر و فوق العاده ماموریت
• عیدی
• مابه التفاوت کمک هزینه مسکن و خواربار در ایام بیماری
• حق شیر
• پاداش نهضت سواد آموزی
• حق التضمین ( کسر صندوق )
• خسارت اخراج و مزایای پایان‌کار
• پاداش افزایش تولید با توجه به مصوبات اداره‌کار

مطابق بند ز تبصره ۱ قانون بودجه ۱۴۰۴، کلیه حقوق و مزایا اعم از حقوق و مزایا، مقرری یا مزد، حق شغل، حق شاغل (حق مسکن، بن کارگری، حق اولاد، حق تاهل و... )، فوق ­العاده ها (به جز فوق العاده ماموریت)، اضافه کار، حق الزحمه، حق مشاوره، حق حضور در جلسات، پاداش، حق التدریس، حق التحقیق، حق پژوهش و کارانه اعم از مستمر یا غیرمستمر که به صورت نقدی و غیرنقدی‏، از یک یا چند منبع، در بخش دولتی و یا غیر دولتی تحصیل می شود،‌ مشمول مالیات حقوق است. مشمولیت مالیات حقوق این موارد در قانون بودجه ۱۴۰۴ نیز ادامه پیدا کرده است.

مزایای رفاهی و انگیزشی به تبع شاغل (حق مسکن، بن کارگری، حق اولاد، حق تاهل و...) تا قبل از سال ۱۴۰۳ به استناد ماده ۸۳ قانون مالیات های مستقیم مشمول مالیات نبود، ولی از ابتدای سال ۱۴۰۳ طبق بند ث تبصره ۱۵ قانون بودجه ۱۴۰۳، مشمول مالیات شد. همچنین طبق قانون بودجه ۱۴۰۴ نیز، مزایای رفاهی و انگیزشی در سال ۱۴۰۴ مشمول مالیات است.

از آنجاکه تا پایان سال ۱۴۰۲، مزایای رفاهای و انگیزشی مشمول مالیات نبود، کارگران می توانند درخواست استرداد مالیات اضافه پرداختی حقوق خود را مطابق بخشنامه نحوه استرداد اضافه پرداختی مالیات حقوق کارگران به سازمان امور مالیاتی ارائه کنند.

شرح توضیح بالا در پاسخ مورخ ۱۴/ ۱۲/ ۱۴۰۳ معاون حقوقی و فنی مالیاتی سازمان امور مالیاتی مطابق تصویر زیر آمده است:

همچنین بر اساس تبصره ماده ۸۳ قانون مالیات های مستقیم، مزایای غیرنقدی مشمول مالیات حقوق به شرح زیر محاسبه می‌شود:

‌الف- مسکن با اثاثیه معادل ۲۵٪ و بدون اثاثیه ۲۰٪ حقوق و مزایای مستمر نقدی (‌به استثنای مزایای نقدی معاف )

ب- اتومبیل اختصاصی با راننده معادل۱۰٪ و بدون راننده معادل ۵٪ حقوق و مزایای مستمر نقدی (‌به استثنای مزایای نقدی معاف)

ج- سایر مزایای پرداختنی غیر نقدی معادل قیمت تمام شده برای پرداخت‌کننده حقوق.

بر اساس ماده ۸۴ قانون مالیات های مستقیم میزان معافیت مالیات بر درآمد سالانه مشمول مالیات حقوق، از یک یا چند منبع، هرساله در قانون بودجه سنواتی مشخص می‌شود. بر اساس قانون بودجه سال ۱۴۰۴، مبلغ معافیت موضوع ماده ۸۴ برابر با ۲۸۸ میلیون تومان در سال می باشد. یعنی حقوق هر فرد در طول سال تا ۲۸۸ میلیون تومان مشمول مالیات نمی شود. بیشتر از این مقدار به صورت پلکانی و بر اساس جدول مالیات حقوق ۱۴۰۴ مشمول مالیات می شود.

بر اساس ماده ۹۱ قانون مالیات های مستقیم، موارد غیر مشمول مالیات حقوق عبارتند از:

• سنوات، خسارت اخراج، حقوق ایام مرخصی استفاده نشده، حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و بازخرید خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث.
• عیدی سالانه یا پاداش آخر سال جمعا معادل یک دوازدهم میزان معافیت مالیاتی موضوع ماده ۸۴ قانون مالیات های مستقیم (۱۲ میلیون تومان برای سال ۱۴۰۳ و ۲۴ میلیون تومان برای سال ۱۴۰۴)
• هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل.
• مزایای غیرنقدی پرداختی به کارکنان حداکثر معادل دو دوازدهم معافیت موضوع ماده ۸۴ قانون مالیات های مستقیم (دو دوازدهم معافیت سالانه که برای سال ۱۴۰۴ که مبلغ ۴۸ میلیون تومان برای سال ۱۴۰۴ می باشد)
• هزینه های بیمه بابت جبران خسارت بدنی و معالجه و امثال آن.
• هزینه های درمان که کارفرما برای کارکنان خود یا افراد تحت تکفل آنها پرداخت کند (براساس رای شماره ۵۹۱ مورخ ۱۳۹۸/۴/۱۱ هیات عمومی دیوان عدالت اداری کل هزینه های درمان معاف از مالیات می باشد).
• مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگران و خانه‌های ارزان قیمت سازمانی در خارج از محل کارگاه یا کارخانه که مورد ‌استفاده کارگران قرار می گیرد
• درآمد حقوق پرسنل نیروهای مسلح، مشمولان قانون استخدامی وزارت اطلاعات، جانبازان و آزادگان.
• مساعده نیز به عنوان طلب کارفرما از کارگر در نظر گرفته می شود و بنابراین مشمول مالیات نمی باشد.

در جدول زیر برای آیتم های مختلف حقوق و مزایای نقدی و غیر نقدی، مشمول یا غیر مشمول بودن آن را مشخص کرده ایم.

توجه داشته باشید همانطور که در این مقاله گفته شد، برای اینکه مزایای حقوق مشمول بیمه نباشند، غیرمستمر بودن پرداخت آن در حقوق ماهانه مهم است. به عنوان مثال: اگر پول لباس کار به صورت ماهانه مستمر واریز شود، مشمول کسر بیمه است ولی اگر به صورت ۶ ماهه یا سالانه پول لباس کار واریز شود، مستمر نیست و مشمول کسر بیمه نمی شود.

در سال ۱۳۸۳ سازمان امور مالیاتی طی بخشنامه ای، فقط دو هفتم حق بیمه سهم کارگر را قابل کسر از درآمد مشمول مالیات دانست. این بخشنامه، به عنوان بخشنامه معافیت 2/7 بیمه از مالیات شناخته می شود. اما پیرو شکایت آقای بهمن زبردست در تاریخ ۱۱ تیرماه ۱۳۹۸ این بخشنامه توسط دیوان عدالت اداری ابطال شد. در این رای دیوان به ماده ۱۳۷ قانون مالیات های مستقیم استناد شده است.
طبق موضوع ماده ۱۳۷ قانون مالیاتهای مستقیم، مودی می‌تواند هزینه‌های درمانی خود، پدر، مادر، همسر، اولاد، خواهر و برادر تحت تکفل خود را از میزان مالیات یک سال خود، کسر کند. شرط لازم برای کسر مالیات، این است که هزینه‌های درمانی که مودی پرداخت کرده است، به تاییدیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، رسیده باشد.

این ماده قانونی هیچ محدودیت یا شرطی برای میزان معافیت حق بیمه درمانی قید نکرده است. پس از این رای دیوان، سازمان امور مالیاتی مجددا با ابلاغ بخشنامه ای معافیت دو هفتم حق بیمه از مالیات حقوق را مطرح کرد. مجدد دیوان عدالت اداری در رای شماره ۱۴۱۵ مورخ ۱۴۰۰/۶/۲ هیات عمومی دیوان عدالت اداری،‌ بخشنامه فوق باطل شد و کل ۷ درصد حق بیمه سهم کارگر معاف از مالیات حقوق در نظر گرفته شد.

توجه داشته باشید که حق بیمه سهم کارگر با توجه به اینکه هزینه درمان تلقی می شود،‌ از مالیات حقوق معاف است ولی حق بیمه سهم کارفرما از آنجا که مربوط به درمان نیست و مربوط به بازنشستگی است، از مالیات حقوق معاف نیست.

برای استفاده از معافیت حق بیمه سهم کارگر از مالیات، در سامانه مالیات می بایست مبلغ حق بیمه تامین اجتماعی سهم کارگر را در قسمت حق بیمه های درمان موضوع ماده 137 ق.م.م. از سامانه مالیات حقوق ثبت شود تا معافیت فوق در سامانه مالیات حقوق در نظر گرفته شود.