آموزش حقوق و دستمزد + نحوه محاسبه به زبان ساده

آشنایی با اجزای حقوق و دستمزد از قبیل: حقوق پایه، پایه سنوات، مزایای قانون کار و همچنین کسورات بیمه و مالیات اهمیت بسیاری دارد. در اینجا علاوه بر نحوه محاسبه حقوق و دستمزد، در مورد مستندات مربوط به حقوق و دستمزد مانند : قرارداد کار، سند حسابداری حقوق و دستمزد، فیش حقوقی و فرم تسویه حساب پرداخته و نکات مهم در این زمینه را توضیح داده ایم.

طبق قانون کار، کارفرما نمی تواند حقوق و مزایایی کمتر از آنچه که در بخشنامه حقوق و دستمزد شورای عالی کار تعیین می شود، پرداخت کند. در ابتدای هر سال، مبلغ حداقل حقوق و مزایا نظیر: مزد روزانه، پایه سنوات، بن کارگری،‌ حق مسکن، حق اولاد، حق تاهل و ... توسط شورای عالی کار طی بخشنامه مزد مشخص می شود. کارفرما مکلف است این حقوق و مزایا را به همه کارگران متناسب با میزان کارکردشان پرداخت کند.

وقتی صحبت از حقوق و دستمزد به میان می آید منظور حق السعی است. حق السعی شامل مزد و همه مزایای مستمر و غیر مستمر می باشد. در اینجا برای درک بهتر حق السعی، لیست موارد حق السعی را به این صورت تفکیک کرده ایم:

1- مزد ثابت: مجموع حقوق پایه، پایه سنوات و مزایای به تبع شغل است.

• حقوق پایه: همان مزد شغل می باشد که به صورت ماهانه محاسبه می شود.
• پایه سنوات: با توجه به اینکه پایه سنوات به تبع سابقه کار در کسب و کار فعلی به کارگر تعلق می‌گیرد، بنابراین این مبلغ به تبع شغل و شرایط کار تلقی شده و جزء مزد محسوب می‌شود. علاوه بر این در بخشنامه حقوق نیز این مبلغ جزء مزد در نظر گرفته شده است.
• مزایای به تبع شغل: حق سرپرستی، حق سختی کار، فوق العاده شغل و...

2- مزایای رفاهی و انگیزشی:

• حق مسکن
• بن کارگری
• حق اولاد
• حق تاهل
• سود
• پاداش افزایش تولید
• حق ایاب و ذهاب
• حق غذا
• و ...
  

3- مزایای تبعی مزد: این همان بخش متغیر مزد است که بر مبنای مزد ثابت و بر اساس شرایط کار محاسبه می شود:

• اضافه کاری: به ازای هر ساعت کار بیشتر از ساعت موظفی ماه معادل ۴۰ درصد فوق العاده اضافه کاری تعلق می گیرد. بنابراین مزد یک ساعت اضافه کاری، معادل ۱.۴ برابر مزد ثابت برای یک ساعت کار عادی می باشد.
• شب کاری: به ازای هر ساعت کار در ساعات شب (۲۲ شب الی ۶ صبح) فقط به کارگران غیر نوبت کار معادل ۳۵ درصد مزد تعلق می گیرد.
• جمعه کاری: به صورت روزانه محاسبه می شود و به ازای هر روز که در آن ساعات کاری با روز جمعه تلاقی داشته باشد، ۴۰ درصد مزد ثابت روزانه به عنوان فوق العاده جمعه کاری محاسبه می شود.
• نوبت کاری: به کارگرانی که ساعت های کاری آنها در طول ماه گردش دارد، به نحوی که نوبت های آن در صبح یا عصر یا شب واقع می شود فوق العاده نوبت کاری تعلق می گیرد.
• حق ماموریت: حداقل مبلغ حق ماموریت معادل مزد ثابت روزانه می باشد و با توافق کارفرما می تواند بیشتر پرداخت شود.
• و ...

برای پرسنلی که به صورت پارت تایم (موقت)‌ و ساعتی کار می کنند نیز محاسبه حقوق و مزایا به نسبت ساعات کارکرد به ساعت موظفی ماه مورد نظر انجام می شود.

پایه سنوات مبلغی است که هر سال توسط شورای عالی کار برای جبران حقوق کارگرانی که بیش از یک سال در کسب و کار فعلی سابقه دارند، تعیین می شود. بنابراین تمام افراد از ابتدای سال دوم همکاری خود با یک کارگاه، مشمول دریافت پایه سنوات هستند. پایه سنوات به تمامی افرادی که بیشتر از یک سال در همان کارگاه سابقه دارند تعلق می گیرد. از آنجا که پایه سنوات جزو مزد و حقوق ثابت و مستمر کارگران است، مشمول کسر حق بیمه تامین اجتماعی نیز است.

پرسنل از نظر حقوق و دستمزد به دو دسته تقسیم می شوند:

1. پرسنل با سطح حداقل مزد اداره کار
2. پرسنل با سطوح بالاتر از حداقل مزد اداره کار (سایر سطوح مزدی)

نحوه محاسبه افزایش حقوق سایر سطوح مزدی هر سال توسط شورای عالی کار در بخشنامه حقوق مشخص می شود. به عنوان مثال مطابق بند ۱ بخشنامه حقوق ۱۴۰۴ وزارت کار، سایر سطوح مزدی روزانه ۳۲ درصد مزد ثابت یا مزد مبنا (موضوع ماده ۳۶ قانون کار) به اضافه روزانه ۳۱۰،۵۳۵ ریال به‌ نسبت آخرین مزد در سال ۱۴۰۳ افزایش می‌یابد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه به صفحه سایر سطوح مزدی بیدبرگ مراجعه کنید.

مطابق ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی، نرخ کل حق بیمه کارکنان برابر با ۳۰٪ حقوق یا مزد مشمول بیمه است. از این مقدار، ۷٪ سهم بیمه شده (کارگر) و ۲۰٪ سهم اصلی کارفرما می‌باشد. علاوه بر این، کارفرما مکلف است ۳٪ حق بیمه بیکاری که به عنوان سهم دولت تعیین شده را نیز بپردازد. بنابراین کارفرما عملا ۲۳٪ حقوق را بابت بیمه پرداخت می‌کند و سهم کارگر معادل ۷٪ است​​. به عنوان مثال، از هر ۱۰ میلیون تومان حقوق مشمول بیمه، ۷۰۰ هزار تومان از حقوق کارگر کسر شده و ۲۳٪ معادل ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان نیز سهم کارفرما به آن اضافه شده و مجموعا ۳ میلیون تومان به سازمان تامین اجتماعی واریز می‌شود.

بر اساس ماده ۸۲ قانون مالیات‌های مستقیم، به درآمدی که یک شخص حقیقی در ازای کار و خدمات به شخص حقیقی یا حقوقی دیگر به صورت نقدی یا غیرنقدی دریافت می‌کند، مالیات حقوق تعلق می گیرد. این نوع مالیات به‌عنوان یک مالیات تکلیفی در نظر گرفته می‌شود. «تکلیفی» به این معنا است که وظیفه محاسبه مالیات و پرداخت آن به سازمان امور مالیاتی برعهده و تکلیف کارفرما است.

تا قبل از سال ۱۴۰۴ محاسبه مالیات حقوق بر اساس جدول پلکانی مالیات حقوق محاسبه می شد. اما نحوه محاسبه مالیات حقوق در سال ۱۴۰۴ تغییر کرده است. بر این اساس مزد و حق السعی در محاسبه مالیات حقوق متفاوت در نظر گرفته می شود. با توجه به جزء (۲) از بند (ز)تبصره یک قانون بودجه سال ۱۴۰۴، حق السعی مشمول مالیات به نرخ ده درصد ‌(%۱۰) می‌شود و مزد براساس جدول پلکانی مالیات حقوق محاسبه می شود.

توجه داشته باشید که محاسبه مالیات حقوق به صورت خودکار توسط سامانه اداره مالیات انجام می شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه نحوه محاسبه مالیات حقوق به صفحه مالیات حقوق بیدبرگ مراجعه کنید.

کارگران مشمول قانون کار علاوه بر حقوق ماهانه خود، در پایان سال یا اتمام قرارداد مستحق دریافت عیدی و سنوات هستند. این مزایا طبق شرایط تعریف شده در قانون کار محاسبه می‌شوند. عیدی معادل ۶۰ روز آخرین مزد روزانه پرسنل است. همچنین مبلغ عیدی کارکنانی که کمتر از یک سال کار کرده‌اند، به نسبت ایام کارکرد در سال، و با احتساب شصت روز مزد محاسبه‌ می گردد. مبنای محاسبه عیدی، آخرین مزد در نظر گرفته می شود. همانطور که مطرح شد مزایای انگیزه‌ای و رفاهی مانند حق مسکن، بن کارگری، حق تاهل و حق اولاد جزء مزد تلقی نشده و در محاسبه عیدی در نظر گرفته نمی‌شوند.

عیدی از پرداخت حق بیمه معاف است و جزو موارد مشمول بیمه نمی باشد، بنابراین نیازی به ثبت عیدی در لیست بیمه نیست. اما از منظر مالیات، عیدی از جنس درآمد حقوق می باشد. بنابراین همانند حقوق کارگران که مشمول مالیات می‌شود، به عیدی نیز مالیات تعلق می‌گیرد. اما باید توجه داشت که عیدی سالانه مجموعا تا میزان یک دوازدهم معافیت مالیات‌های موضوع ماده 84 قانون مالیات های مستقیم، بدون در نظر گرفتن مدت کارکرد در طول سال از پرداخت مالیات معاف است.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه عیدی به صفحه عیدی بیدبرگ مراجعه کنید.

سنوات آخر خدمت یا حق سنوات، یکی از مزایایی است که کارفرما موظف به پرداخت آن به پرسنل می باشد. پرسنلی که قرارداد کارشان به اتمام می رسد، یا دلایل دیگری مانند بازنشستگی، از کار افتادگی و… منجر به پایان همکاری آنها با کارفرما می شود، مشمول دریافت نوعی پاداش به عنوان سنوات می باشند. در محاسبه سنوات، آخرین حقوق و مدت قرارداد تاثیرگذار است. همچنین سنوات به همه کارگران مشمول قانون کار به نسبت ایام کارکردشان تعلق می گیرد.

مبنای محاسبه سنوات، مزد ثابت یا همان مجموع حقوق پایه و مزایای به تبع شغل می باشد. بنابراین اضافه کاری و مزایای به تبع شاغل (حق مسکن، بن کارگری، حق اولاد، حق تاهل و...) در محاسبه سنوات در نظر گرفته نمی شود. توجه داشته باشید که سنوات از بیمه و مالیات معاف است و مشمول کسر بیمه و مالیات نیست.

بر اساس ماده ۶۴ قانون کار، کارگران در طول سال با احتساب چهار روز جمعه جمعا" یک ماه می توانند از مرخصی استحقاقی استفاده کنند. غیر از این ۴ روز جمعه، سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی آنها محسوب نمی شود. بنابراین با توجه به نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار، به هر کارگر در طول یک سال کار ۲۶ روز مرخصی استحقاقی تعلق می گیرد.

بر اساس ماده ۶۶ قانون کار، کارگر می تواند حداکثر ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند. به این مرخصی استفاده نشده در طول سال که قابل ذخیره می باشد،‌ مانده مرخصی گفته می شود. چنانچه کارگری از تمام مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند، مبلغ مربوط به باقی‌مانده مرخصی وی در پایان قرارداد باید از طرف کارفرما پرداخت شود، که به آن مبلغ بازخرید مرخصی گفته می شود. مبنای محاسبه بازخرید مرخصی کارگران، آخرین حق السعی کارگران است. بنابراین برخلاف سنوات پایان خدمت که فقط بر اساس مزد محاسبه می شود، مبلغ مانده مرخصی شامل کل مبلغ حق السعی و سایر دریافتی‌های کارگر می شود.

برای محاسبه آنلاین مانده مرخصی و کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه به صفحه مانده مرخصی بیدبرگ مراجعه کنید.

قانون حاکم بر روابط بین کارگر و کارفرما، قانون کار می باشد. در مواقع بروز اختلاف و شکایت از کارفرما این قانون تعیین کننده می باشد. از منظر این قانون تکالیفی بر عهده کارفرما گذاشته شده است. به عنوان مثال: قانون کار چارچوب مشخصی برای نحوه محاسبه و پرداخت حقوق و مزایای کارگر دارد و کارفرما نمی تواند از حداقل های تعیین شده در این قانون کمتر پرداخت کند. بر اساس قانون کار توافق بین کارگر و کارفرما چه به صورت شفافی و چه به صورت کتبی باشد به عنوان قرارداد کار شناخته می شود. در واقع، یعنی حتی اگر کارفرما قرارداد کتبی با کارگر تنظیم نکند، قرارداد کار شفاهی در نظر گرفته می شود که مورد قبول مراجع اداره کار است.

بنابراین در بدو استخدام پرسنل، تنظیم قرارداد کار ضروری میباشد. زیرا علاوه بر ایجاد شفافیت، با مستندسازی توافق بین کارگر و کارفرما، می تواند از بروز هزینه های اضافی برای کارفرما در مواقع اختلاف جلوگیری کند. در قرارداد کار لازم است تمام موارد مربوط به نحوه محاسبه و پرداخت حقوق، شرایط کار، ساعت کاری و وظایف پرسنل مشخص شود. توجه داشته باشید که در قرارداد کار نمیتوان بر خلاف قانون کار توافقی انجام داد. برای کسب اطلاعات بیشتر و تنظیم رایگان قرارداد کار به صفحه قرارداد کار بیدبرگ مراجعه کنید.

سند حسابداری حقوق و دستمزد، سندی در سیستم مالی یک شرکت است که مبالغ مربوط به حقوق و مزایای کارکنان و همچنین کسورات قانونی و توافقی را ثبت می‌کند. این سند از منظر گزارشگری مالی اهمیت ویژه ای دارد، و ثبت صحیح آن نیازمند رعایت استانداردهای حسابداری، قوانین بیمه، مالیات و اداره کار است. ثبت سند حسابداری حقوق و دستمزد یکی از مهم­‌ترین و با اهمیت‌­ترین عملیات حسابداری است که باید به صورت دقیق و بر طبق قوانین و مقررات بیمه و مالیات انجام گیرد. ثبت سند حقوق و دستمزد در دو سند انجام می­‌شود که شامل موارد زیر است:

1. ثبت سند شناسایی هزینه حقوق و دستمزد
2. ثبت سند پرداخت حقوق و دستمزد پرسنل

علاوه بر محاسبات مربوط به حقوق و مزایا، کسورات حقوق و دستمزد از قبیل بیمه و مالیات نقش تعیین کننده ای در سند حسابداری حقوق و دستمزد دارد. با توجه به پیچیدگی ها و تغییرات قوانین و مقررات تامین اجتماعی و مالیات، محاسبه دقیق کسورات بیمه و مالیات می تواند چالش برانگیز باشد. در محاسبه مالیات حقوق توسط سامانه، حقوق و مزایای پرسنل در کارگاه های دیگر هم در نظر گرفته می شود، لازم است قبل از پرداخت حقوق به پرسنل، ابتدا لیست حقوق به اداره مالیات ارسال شود. پس از مشخص شدن مالیات پرسنل، نسبت به ثبت مالیات حقوق در کسورات حقوق و دستمزد و فیش حقوقی اقدام کرد و بعد از آن نسبت به پرداخت حقوق به پرسنل اقدام کرد. همچنین توجه داشته باشید، از آنجا که محاسبه پایه سنوات نیز توسط سامانه تامین اجتماعی انجام می شود، بنابراین قبل از پرداخت حقوق پرسنل، بهتر است لیست بیمه پرسنل نیز ارسال شده باشد. بر این اساس فرآیند پرداخت حقوق می بایست به شرح زیر انجام شود:

1. ثبت سند حسابداری حقوق و دستمزد
2. تنظیم لیست بیمه
3. ارسال اولیه لیست بیمه
4. مغایرت گیری پایه سنوات در لیست بیمه
5. ثبت نهایی لیست بیمه
6. تنظیم لیست مالیات حقوق
7. ارسال لیست مالیات حقوق
8. ویرایش سند حسابداری حقوق و دستمزد با توجه به محاسبات سامانه بیمه و مالیات
9. پرداخت حقوق

توجه داشته باشید که ارسال لیست حقوق غیر واقعی و برخلاف آنچه پرداخت شده است، می تواند منجر به جریمه مالیات حقوق شود.

هدف از فیش حقوقی این است که کارکنان از جزئیات محاسبه‌ی حقوق و کسورات خود مطلع شوند. فیش حقوقی هر ماه صادر می‌شود و نشان‌ دهنده‌ جزئیات پرداختی آن ماه است که شامل جزئیات حقوق و مزایا، کسورات حقوق و دستمزد (مثل مالیات و بیمه)، مزایای دریافتی (مثل اضافه‌کاری، شب کاری و..) و حقوق خالص دریافتی برای ماه مورد نظر است. در فیش حقوقی بیدبرگ تمام آیتم های حقوق و مزایا در نظر گرفته شده است. برای صدور رایگان فیش حقوقی به صورت آنلاین، به صفحه فیش حقوقی بیدبرگ مراجعه کنید.

وقتی کارگر به هر دلیلی (استعفا، اتمام قرارداد، اخراج، غیبت و...) از شرکت خارج می شود، لازم است تا اقداماتی در این زمینه انجام شود. یکی از موضوعات مهم در زمینه حقوق و دستمزد مربوط به تسویه حساب با کارگر می باشد. قانون کار برخی از مزایا را برای کارگران در نظر گرفته که به صورت سالانه می بایست تسویه شوند و برخی مزایا نیز در زمان ترک کار پرسنل باید تسویه شوند.

مزایای سالیانه از قبیل عیدی و پاداش و بازخرید مانده مرخصی استحقاقی معمولا در تسویه حساب پایان سال پرداخت می شود. همچنین در پایان قرارداد کار، رابطه کاری به اتمام می رسد و لازم است تا همه چیز بین کارگر و کارفرما تصفیه شود. بنابراین علاوه بر عیدی و سنوات، لازم است در پایان قرارداد تمام مطالبات کارگر در طول همکاری نیز تسویه شود. برای کسب اطلاعات بیشتر و صدور رایگان فرم تسویه به صفحه فرم تسویه حساب بیدبرگ مراجعه کنید.

وقتی کارگر به هر دلیلی (استعفا، اتمام قرارداد، اخراج، غیبت و...) از شرکت خارج می شود، می بایست این اتفاق به سازمان تامین اجتماعی اعلام شود. در صورت عدم اعلام ترک کار در هنگام ارسال لیست بیمه، کارفرما مشمول جریمه عدم ثبت ترک کار در لیست بیمه می شود. از جمله مواردی که در هنگام، ثبت ترک کار در لیست بیمه،‌ به آن می بایست توجه شود، تاریخ ترک کار در لیست بیمه می باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه به صفحه ترک کار در لیست بیمه بیدبرگ مراجعه کنید.